trg_fontane
Na teritoriji opštine Bečej, po podacima Centra za socijalni rad, 31. decembra 2017. godine je ukupan broj dece u smeštaju (u hraniteljskim porodicama) bio 77. U srodničkim porodicama je smešteno 7 dece bez naknade, a 7 ih je bilo u srodničkim porodicama, ali uz naknadu, u drugoj hraniteljskoj porodici bilo je njih 19 (starateljstvo), četvoro ih je smešteno u dom (sa smetnjama u razvoju), jedna mlada osoba sa telesnim invaliditetom je bilo u domu, a još jedna u hraniteljskoj porodici.
Ne postoji precizna evidencija o tome koliko dece i mladih sa smetnjama u razvoju i invaliditetom je smešteno van svoje porodice, ali je procena je da je na teritoriji opštine Bečej čine oko 60 odsto onih koji su u raznim oblicima smeštaja.
Zabrinjavajuće je da u opštini Bečej, uprkos tome što se godinama priča o stvaranju nekakve baze podataka o broju dece i mladih sa smetnjama u razvoju i invaliditetom, recimo, navedeno je to i u Lokalnom akcionom planu za decu, ta baza podataka nikada nije napravljen.
Inače, u Centru za socijalni rad je 2017. godine registrovano 264 dece i još 58 mladih sa invaliditetom i/ili smetnjama u razvoju. Problem je to što taj broj poseduje Centar, ali ta deca ne postoje u sistemu, naime, ne postoji baza podataka o njima.
„Pravi broj“ dece i mladih sa invaliditetom je po proceni stručnjaka mnogo veći, ali ih sistem „ne vidi“.
U studiji „Evaluacija usluga za porodice sa decom sa smetnjama u razvoju“ (izdavač Univerzitet u Beogradu – Fakultet političkih nauka) publikovane 2017. godine navodi se da prema podacima Republičkog zavoda za socijalnu zaštitu (RZSZ), 2016. godine je u Srbiji bilo 10.097 dece pod starateljstvom (zapravo na alternativnom staranju), što je 4,7% od ukupnog broja dece na evidenciji centara za socijalni rad. Poslove starateljstva najčešće obavlja centar za socijalni rad kao organ starateljstva (49%), slede srodnici (35%) i hranitelji (14%), a kod 2% dece neko drugi.
Kada se razmatra podatak sa kim deca na alternativnom staranju žive, vidi se da su to najčešće hraniteljske nesrodničke porodice (45%), a potom starateljske porodice, gde se o deci bez naknade i posebne podrške države staraju uglavnom srodnici koji obavljaju starateljske dužnosti (24%), dok je znatno manje srodnika hranitelja (11%) i dece na rezidencijalnom smeštaju (8%).
Podaci o deci od 0 do 18 godina na formalnom smeštaju u Srbiji ukazuju da je u periodu od 2000. do 2015. godine došlo do značajne promene u broju dece na smeštaju i u vrsti smeštaja. Od 2005. naovamo se uočava progresivni rast porodičnog smeštaja, tako da je 2015. godine gotovo 4/5 dece do 18 godina (87,4%) na porodičnom smeštaju, dok je broj dece u institucijama smanjen za oko 70%. U posmatranom periodu broj dece na porodičnom smeštaju je porastao trostruko (2000. godine je na porodičnom smeštaju bilo 1.773, a 2016. godine 5.320 dece).
Broj dece na rezidencijalnom smeštaju je značajno smanjen, tako da u ustanovama žive uglavnom deca sa smetnjama u razvoju: 2015. godine je na domskom smeštaju bilo 564 dece sa smetnjama u razvoju, što čini 77,3% dece koja su te godine odrastala u institucijama u Srbiji.
Uprkos tome što je broj dece sa smetnjama u razvoju na smeštaju u hraniteljskim porodicama progresivno rastao počevši od 2005, kada je u njima bilo smeštano 276 dece, do 2015, kada su deca sa smetnjama u razvoju činila 14,3% sve dece na porodičnom smeštaju (762 dece), u Srbiji kod dece sa smetnjama u razvoju postoji najveći rizik od institucionalizacije. Posebno zabrinjava to što je najveći broj ove dece smešten u velike, netransformisane rezidencijalne ustanove, koje nisu u stanju da obezbede odgovarajući kvalitet staranja sa stanovišta potreba i prava deteta.
Centri za socijalni rad su 2013. godine evidentirali 9.701 dete sa smetnjama u razvoju. Te godine je, u odnosu na ukupan broj evidentirane dece, udeo dece sa smetnjama u razvoju iznosio 5,2% (RZSZ, 2013), a 2015. godine 4,7% dece korisnika centra za socijalni rad (RZSZ, 2015).
U Srbiji, kao i u drugim zemljama, najveći broj dece sa smetnjama u razvoju živi u sopstvenim porodicama, a o toj deci se prvenstveno staraju biološki roditelji.
U publikaciji „Evaluacija usluga za porodice sa decom sa smetnjama u razvoju“ navodi se da roditelji (sa drugim članovima porodice) obično pružaju stalnu, ponekad celoživotnu negu, zaštitu, usmeravanje i podršku svojoj deci u zadovoljavanju potreba i imaju najvažniju ulogu u oblikovanju razvoja i životnih iskustava dece sa smetnjama. Oni se o deci po pravilu staraju tokom svog životnog veka.
Drugi članovi porodice, posebno rođena braća ili sestre, često preuzimaju staranje kada roditelji više nisu u stanju da ga pruže. Zato je neophodno obezbediti podršku porodici da se stara o detetu sa smetnjama u razvoju ili odrasloj osobi sa invaliditetom. Istraživanje Ishodi korišćenja usluga u zajednici za decu sa smetnjama u razvoju i njihove roditelje (Žegarac i sar., 2014a) evaluiralo je, iz korisničke perspektive, usluge dnevnog boravka, pomoći u kući i predaha za decu sa smetnjama u razvoju i njihove porodice.
Od tih usluga u Bečeju 2018. godine postoji samo dnevni boravak za decu sa smetnjama u razvoju Centra za socijalni rad koji funkcioniše nekoliko godina u dvorišnom objektu PU „Labud Pejović“ u centru grada, a korisnici boravka veoma su aktivni i vidljivi u društvenom životu grada.
Inače, pomenuto istraživanje je, pored ostalog, ukazalo na specifičnosti života ovih porodica usled potrebe za celodnevnim nadzorom i negom, na teškoće u brizi o detetu koje ima smetnje na afektivnom planu (najčešće agresivnost i autoagresivnost, hiperaktivnost, česte i brze promene raspoloženja, nezainteresovanost za okolinu i sl.), na teškoće u komunikaciji sa detetom i na potrebu za dodatnom podrškom u učenju i obrazovanju.
Roditelji su ukazivali i na nedostatak vremena za ostalu decu, za radno angažovanje, za kućne poslove, za sopstvena interesovanja i svakodnevne aktivnosti u zajednici.
Nisu manje značajni ni ozbiljni finansijski problemi, koji su povezani sa visokim troškovima lečenja i sa nemogućnošću zaposlenja zbog potrebe da se stalno bude uz dete – a sve to porodice sa decom sa invaliditetom i smetnjama u razvoju „gura“ u sve veće siromaštvo.
Ukazano je i na neprilagođenost prostora (stambenog prostora, prostora u školama, u zdravstvenim i drugim ustanovama), kao i na nepristupačnost i nekoordiniranost institucija i usluga u zajednici, na šta se nadovezuje nerazumevanje okoline i poslodavca.
Istraživanje je, između ostalog, pokazalo da se nerazvijenost usluga u zajednici i nedostatak međusektorske saradnje najintenzivnije prelama kod ovih porodica.
Rezultati različitih istraživanja i evaluacija reformskih napora u Srbiji ukazuju na značajne promene u broju i strukturi dece na alternativnom staranju i u vrsti smeštaja (Žegarac, 2014b). Nesumnjiva su i značajna postignuća u razvoju porodičnog smeštaja i deinstitucionalizaciji, ali to nije dovoljno.
Pored toga, kaže se u publikaciji, uočljiva je i ekspanzija broja dece na javnom staranju, posebno najmlađe dece, kao i neujednačena praksa centara za socijalni rad. Broj dece na formalnom smeštaju u okviru alternativnog staranja znatno varira po opštinama i regionima, takođe, kod dece romske nacionalnosti su u pomenutom periodu postojale 3,7 puta veće šanse da budu izdvojena iz porodice u odnosu na decu druge nacionalnosti.
„Zaključci studije su ukazali na to da su zanemarivanje, ostavljanje (napuštanje) dece, siromaštvo i nasilje u porodici glavni razlozi za izdvajanje dece iz roditeljskih porodica. Dalje, deca dugo ostaju „zaglavljena” u sistemu, bez stvarne prilike da se primene neke pogodnije alternative, i suočavaju se sa čitavim spektrom nedovoljno prepoznatih problema. Ovo je svakako vezano i za nedostatak univerzalnih i targetiranih usluga za podršku porodici, što obuhvata i usluge za očuvanje porodice (da bi se sprečilo izdvajanje deteta) i usluge za povratak deteta u porodicu (nakon alternativnog staranja).
Značajno je naglasiti i potrebu da se ojača mehanizam ’čuvanja ulaza’ kroz metodologiju vođenja slučaja u centru za socijalni rad, koji donosi inicijalne i revidira kasnije odluke o podršci koja je potrebna porodici, izdvajanju deteta iz roditeljske porodice, starateljstvu, tipu smeštaja i opcijama stalnosti za dete. Pored toga što Zakon o socijalnoj zaštiti Srbije (2011) daje prednost podršci roditeljskim porodicama, prevenciji izdvajanja dece iz bioloških porodica i rešenjima za decu koja su fokusirana na porodicu, ovaj princip nije u potpunosti operacionalizovan na nivou politika, zakonskih dokumenta i u praksi socijalnih službi“.
B.M.
Projekat „I ja sam tu – društvena isključenost dece sa invaliditetom zbog siromaštva“ sufinansiran je iz budžeta opštine Bečej.
Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.
