Decentralizacija u Srbiji (14): Novi Kneževac – Nije samoupravljanje, ali je blizu

Opština Novi Kneževac se nalazi u severnoistočnom delu vojvođanske ravnice, na tromeđi Srbije, Mađarske i Rumunije, pored pitome, i ne baš uvek čiste reke Tise. Prostire se na 305 kvadratnih kilometara i ima devet naseljenih mesta, sa poljoprivrednom površinom od 26.764 hektara, dok je pod šumom samo 161 hektar. Najbliža je geografski Evropskoj uniji, a udaljena nekoliko svetlosnih godina. Tako blizu, a tako daleko.

Sada već daleke 1991. godine opština je imala 13.816 stanovnika, a najveće mesto, Novi Kneževac, imalo je 8.225 stanovnika. Industrijski kapaciteti su bili razvijeni, od prehrambene industrije paprike „Aleva”, industrije papira „Lepenka”, velikog transportnog preduzeća, građevinskog preduzeća, trgovinskog preduzeća „Tisa”, fabrike ručno čvorovanih tepiha „Banaćanka”, Poljoprivrednog kombinata „Spasoje Stejić” sa 13 jedinica (OUR-a), JKP „7. oktobar”, pogona livnice „Čelik”, ugostiteljske radne organizacije „Ugoprom”, novokneževačkog „Mlina”, Kulturno obrazovnog centra (KOC), osnovne i srednje škole, Doma zdravlja, Specijalne bolnice za neuropsihijatrijske bolesti, do molerskog preduzeća i ukupno je bilo zaposleno 3.946 radnika.
Tada se pisalo da je opština Novi Kneževac odavno izašla iz kruga nerazvijenih opština i u narednom periodu su se očekivali još veći rezultati, prosperitet i napredak, da je to moderna varošica, sa svim karakteristikama ravničarskog naselja, urbano sređenim ulicama, pratećom infrastrukturom, putevima regionalnog značaja, velikim starim parkom neposredno uz reku Tisu, koji je pod zaštitom države, i mnogim drugim sadržajima.

Krupnim koracima – u nerazvijene

Već 2001. godine, po statističkim podacima opština ima 12.975 stanovnika, sa prosečnom starošću od 51,5 godina, i do danas je jedna od najstarijih opština u Srbiji. Posle 10 godina rade samo dve velike fabrike („Lepenka” i „Aleva”), „Mlin“ počinje loše da posluje, Poljoprivredni kombinat se raspao i životare samo tri OUR-a, ugostiteljstvo i trgovina se gase, jer su se prve neuspešno privatizovale. Tada je već u opštini bilo zaposleno manje ljudi, tj. bilo je 2.968 radnika.
U 2011. godini slika je poražavajuća. Društveni sektor upošljava oko 900 ljudi, a u privredi je zaposleno u stalnom radnom odnosu samo 400 radnika, dok je 500 njih zaposleno na određeno vreme, što znači da je do marta 2011. bilo 1.917 zaposlenih, u odnosu na 11.361 stanovnika, od kojih su njih 9.814 punoletni, uz negativni priraštaj od 9,2 odsto.
Između „transparentnosti”, tranzicije i Evrope, Novi Kneževac je „prerastao“ u nerazvijenu opštinu. Većina ulaganja u infrastrukturu i u bilo kakav razvoj postižu se sredstvima iz IPA projekata, sredstvima iz pokrajine, a radnici se zapošljavaju preko javnih radova i sve zavisi od državnog transfera.
U međuvremenu su se u jednom mesecu zatvorile dve banke, čije usluge je koristilo 95 posto stanovništva, a radi se o Vojvođanskoj banci i NLB banci. Tu nam je susedna Kanjiža, samo preko reke Tise, koja odvaja Banat i Bačku, a kako kažu multikulturalni, svetski priznati umetnici iz susednog nam mesta, da ona odvaja Evropu i Aziju, e, pa mi ćemo u „Evropu zdaj”, da bi podigli svoje plate, digli čekove, ili potvrde o penziji. A, među više od 11 hiljada stanovnika, 2.643 njih su penzioneri. Sreća, pa ima ko da izdržava naše mlade koji su, naravno, nezaposleni.

Šta će nam doneti decentralizacija?

Kad se novac od zakupa oranica koje su sada u vlasništvu države, vrati opštini, narod će raspoređivati imaginarne pare onih koji su 700 do 1.000 hektara uzeli u zakup, dobili 14.000 dinara subvencije po hektaru, a nisu zasejali, niti uzorali oranicu. A najčešće nisu ni izmirili arendu.
Da vidimo šta ćemo raditi sa porezom od uplate privrede? Koliko beše zaposleno u privredi u opštini, zaboravih. A kako ćemo isplatiti zaposlene u zdravstvu, školstvu, sudstvu (doduše imamo od pre šest meseci samo sudsku jedinicu, ne više sud, te tu radi 10 ljudi) i ostale iz javnog sektora? To će malim opštinama doneti decentralizacija Srbije. A pograničnih i nerazvijenih opština je poprilično u našoj dragoj državi. Samo opština Čoka, koja se geografski naslanja na opštinu Novi Kneževac, ima istovetnu sudbinu, ali započetu osam-devet godina ranije, pa su umorniji i za nijansu apatičniji od Novokneževčana, koje više ništa ne iznenađuje, a čini mi se, više ništa i ne interesuje. Nema ni velikih očiju, ni velikih ušiju kada je decentralizacija u pitanju u našoj sredini. Znači, nema straha. Vlada opšta apatija. Poneko gunđanje, uglavnom nezainteresovanost. Razmišlja se kako doći do radnog mesta, jer je sada po podacima Nacionalne službe za zapošljavanje 1.190 nezaposlenih prijavljeno na tržište rada, mada ih je realno, dva puta više.
Naravno da je sve centralizovano, pa i podaci koji su neophodni za pisanje ovog teksta se teško dobijaju, jer mora da se pita „centrala” i bez saglasnosti se ništa ne saopštava.
I našu sredinu je posetio karavan Ujedinjenih regiona Srbije (URS) u dva navrata, objašnjavajući značaj decentralizacije i sakupljajući potpise građana. Poverenik Ujedinjenih regiona Srbije, Katarina Nikolin, rekla je da je sakupljeno 1.000 potpisa u našoj sredini i da će decentralizacija doneti boljitak opštini.
– Moderne države EU funkcionišu na principu decentralizovanih regiona i manjih sredina, gde vrlo dobro funkcionišu opštine veličine poput naše, i koje se kao takve ne svrstavaju u male. Svaka reforma, kao i decentralizacija, nosi i dobre i loše strane. URS zastupa stav da je ona preko potrebna našem društvu i da je neophodno uraditi promenu zakonskih regulativa i omogućiti njihovu realnu primenu.
Nikolin je naglasila da će usvojena izmena Zakona o finansiranju lokalnih samouprava, doneta juna ove godine, povećati opštinski budžet za 40 miliona dinara, i da će opština moći da finansira niz projekata značajnih za lokalno stanovništvo, te da neće morati da se lobira u centrali.
– Decentralizacija je neophodna jer su male lokalne samouprave prepuštene na milost centrale, mesne zajednice su izgubile potpuno na značaju i stanovnici malih sredina ne vide svrhu opstanka na selu i u maloj sredini. Cilj je da se mladi zadrže u malim sredinama, da tu rade i žive – ističe Katarina Nikolin. – Treba jačati opštinu, a ne davati joj samo obaveze. Ona treba sama da odlučuje šta će i kako će finansirati i šta razvijati i koji su joj prioriteti.
Radovan Popov, jedan od vodećih intelektualaca iz ove sredine, za decentralizaciju kaže da je dobra, da se ne svodi sve na novac.
– To nije više para za opštinu, nego bolja raspodela sredstava. Decentralizacijom se ne prave novi centri, nego je to uključivanje svih organizovanih segmenata društva u raspodelu sredstava. Decentralizacija nije samoupravljanje, ali je blizu.

Koliko smo spremni?

Mnogi intelektualci, ne želeći da se imenuju, naglašavaju da svaki put pred izbore Mlađan Dinkić pronalazi nove načine da bi se, politički inače mrtav, ponovo ubacio u izbornu trku, osnivajući Ujedinjene regione Srbije i potencirajući decentralizaciju, koja primamljivo zvuči, ali u više razvijenim sredinama, a u praksi nije ostvariva. Narod lako naseda na priče sa hepiendom, kakav nudi URS.
Smatraju da je decentralizacija složen proces koji ne može stihijski da se sprovodi, a kako finansijski savet Vlade Srbije kaže da to ne može da se ostvari, kome treba verovati?
Sa centralizacijom, ili sa de (može francuski, da bi zvučalo otmenije) ostaje samo da žalimo za prohujalim vremenima u kojima nas je Josip Broz ubeđivao u ispravnost samoupravljanja, kada je čistačica odlučivala o načinu obrazovanja, na primer, na univerzitetima. A, s obzirom na kvalitet obrazovanja koji postoji u državi Srbiji u poslednjih 20 godina, opravdano se postavlja pitanje kako se i na koji način postavlja pitanje decentralizacije, a sumiranje i analiza mogućih ostvarenja i posledica će verovatno biti jedan u nizu pokušaja i promašaja u državi. A bilo ih je, bilo ih je mnogo…
Koliko li nam ih još predstoji?
Još jedno u nizu pitanja je koliko smo mi kao zajednica (mislim na celu Srbiju) spremni da razmišljamo drugojačije, ne kao samoupravljanje, ali blizu?

Danica Knežević Popov