trg_fontane
Centralizovano upravljanje u Srbiji, kroz posledice tranzicije i privatizacije, Kruševac je osetio na svojoj koži, kao malo koji grad u Srbiji, možda i zato što je pre više decenija slovio za jedan od privrednih centara nekadašnje Jugoslavije.
Mada stara poslovica kaže da za prolivenim mlekom ne vredi plakati, za razumevanje priče važno je podsetiti da je velike privredne sisteme koji su nekada zapošljavali oko 45.000 radnika, i koje su uglavnom gradili Kruševljani, u međuvremenu privatizovala država koja je po tom osnovu „inkasirala” oko 2 milijarde dinara ili približno čitav jedan godišnji budžet grada, a da je gradu od tih transakcija ostalo svega stotinak miliona, armija nezaposlenih (danas u Kruševcu radi oko 15.000 ljudi) i desetak raskinutih privatizacija.
Dugo putovanje do investitora
U Srbiji Kruševac je danas poznat i po najlošijoj proglašenoj privatizaciji (HI Župa) i po najsvežijoj aferi sa Fabrikom maziva koju je bivši većinski vlasnik uvukao u dubiozu merenu desetinama miliona evra.
Radnici u firmama koje su, nakon raskida privatizacije (ili u očekivanju privatizacije), ušle u proces restrukturiranja, gotovo svakodnevno pomoć traže od lokalne vlasti čije ingerencije sežu samo do pokušaja da intervenišu kod državnih organa.
Osim što nije na koridoru 10 i nema plovne puteve, Kruševac u ovom trenutku nema ni značajnije površine koje bi mogao ponuditi investitorima, iako u već pomenutim preduzećima (koja, uzgred, dosta duguju gradu), neupotrebljeno stoji na desetine infrastrukturno opremljenog industrijskog zemljišta, čak i objekata koji više nisu u funkciji. Infrastrukturne investicije koje u grad stižu iz republičkog budžeta, najčešće su plod kontakata i veza sa određenim ministarstvima „po partijskoj liniji” ( u Kruševcu je na vlasti koalicija ista kao u republici), što se danas i u Kruševcu, kao i u većini lokalnih sredina u Srbiji, bez ustezanja ističe kao legitimni princip „dobre saradnje sa republičkom Vladom”. Grad je nedavno dobio modernu carinarnicu koju je svojim sredstvima izgradilo Ministarstvo finansija, ali još pre dve godine najavljivana izgradnja industrijske zone u njenoj neposrednoj blizini ni danas nije otpočela, između ostalog i zato što procedure konverzije duga Industrije „14. oktobar” u čijem je posedu pomenuto zemljište, prema lokalnoj samoupravi, „putuje” preko republičkih institucija.
Da iskoračimo iz „privrednog polja”, dodatak slici centralizacije u Srbiji je i podatak koji je svojevremeno izneo upravnik Kruševačkog pozorišta, jednog od najboljih u Srbiji, da je godišnji budžet ove institucije kulture manji od budžeta za jednu predstavu u Beogradu.
Niko protiv decentralizacije
U stavu da je decentralizacija u Srbiji neophodna, u Kruševcu se, mada uz upotrebu različite terminologije, slažu svi. Uglavnom se taj stav očituje kroz kritiku „beogradizacije” pod kojom se podrazumeva visoko učešće Države u kontroli i trošenju javnih sredstava, nesamostalnost u donošenju odluka i tromost u rešavanju problema za koje je potrebna saglasnost republičkih organa. Inicijativa URS-a za podršku decentralizaciji, doduše, pre nekoliko meseci nije „prošla” u lokalnom parlamentu, ali je u diskusijama provejavalo stanovište da je decentralizacija, koja je, uostalom, sadržana i u političkoj platformi republičke Vlade, potrebna, no, kao celovita strategija, a ne parcijalno rešenje. Ipak, nakon usvajanja izmena Zakona o finansiranju lokalnih samouprava, sračunato je da bi Kruševac samo za poslednja tri meseca u ovoj godini, od poreza na zarade dodatno trebalo da dobije oko 130 miliona dinara, odnosno oko pola milijarde godišnje, a lista imovine koja bi trebalo da mu se vrati po osnovu Zakona o javnoj svojini je, po rečima upućenih, impozantna.
Ono oko čega se pripadnici različitih političkih opcija ne slažu, jeste pitanje regionalizacije, i tu su, kao i inače u Srbiji, evidentni sukobi oko shvatanja regionalizacije kao funkcionalnog povezivanja lokalnih zajednica u cilju efikasnijeg rešavanja zajedničkih potreba i klice separatizma, odnosno političkog osamostaljivanja pojedinih regiona.
Kruševac, međutim, na polju regionalne saradnje (sa manje ili više kritika i podrške, kako ko), već beleži određene korake. Uz podršku IPA fondova u toku je izgradnja regionalnog sistema vodosnabdevanja sa jezera Ćelije kojim bi problem pitke vode rešilo i nekoliko okolnih opština Rasinskog okruga, a potpisan je i sporazum o zajedničkom upravljanju čvrstim komunalnim otpadom između Rasinskog i Raškog okruga. Donošenje zakona o javnoj svojini, smatra načelnik Rasinskog okruga Dragutin Veljković, ovu započetu regionalnu komunikaciju učiniće efikasnijom i jednostavnijom, baš kao i rad pojedinih inspekcijskih službi, prvenstveno tržišne, koja bi, kako se očekuje, u narednim koracima decentralizacije trebalo da pređe u nadležnost lokalne samouprave.
Od grada ka opštinama
Kruševac je krajem 2006. godine dobio status grada, ali još uvek funkcioniše kao jedna opština. U opticaju su različite ideje o spuštanju vlasti prema građanima kroz osnivanje opština, a iznose ih različite političke grupacije, od LDP-a, preko lokalnog Pokreta za promene, do aktuelne vlasti. LDP smatra da grad koji, inače, broji oko 140.000 stanovnika, treba podeliti na šest opština, te da uz referendumsku saglasnost žitelja, i susedna opština Ćićevac treba da postane kruševačka, čime bi, kako je u više navrata obrazlagao predsednik LDP-a Radojko Stepić, nerazvijeni Ćićevac dobio više sredstava za izgradnju industrijske zone u Pojatu, kraj koridora 10, a Kruševac izlaz na taj komunikacijski pravac. Lider vladajuće koalicije, Demokratska stranka, pak, nedavno je, prilikom podnošenja peticije Pokreta za promene za vraćanje naselju Veliki Šiljegovac statusa opštine koji je imao pre više decenija, najavila da vlast u Kruševcu na tome već intenzivno radi. Prema rečima predsednice skupštine, Vesne Vesković, obimna dokumentacija i analiza privode se kraju, a ova tačka bi trebalo da se uskoro nađe na dnevnom redu lokalne skupštine. Očekuje se, takođe i da se pred odbornicima nađe i predlog odluke o dodeli sredstava mesnim zajednicama koju su najavili Ujedinjeni regioni Srbije, a koje bi na taj način dobile finansijsku samostalnost u rešavanju prioritetnih infrastrukturnih potreba. Ako ovaj predlog dobije odborničku većinu, za mesne zajednice bi se u narednom gradskom budžetu izdvojilo pet odsto, ili oko 100 miliona dinara.
Decentralizacija u Srbiji je, donošenjem Zakona o finansiranju lokalnih samouprava i očekivanim zakonima o javnoj svojini i restituciji, tek je načinila prve korake. Moraće da je prate izmene i usklađivanja brojnih zakonskih propisa i donošenje strateških dokumenata. Koliko će taj proces biti brz i suštinski, i da li će zaista živeti u praksi ili ostati još jedan formalni demokratski ukras za otključavanje „sedam brava Evropske unije”, zavisi još uvek prvenstveno od države. Lokalne vlasti, međutim, uključujući i kruševačku, moraće dobro da se pripreme, jer veća ovlašćenja (i smanjeni izgovori), traže i veću odgovornost, inicijativu, kvalitetnije sagledavanje potreba i prioriteta, ali i vizionarsku hrabrost.
N.B. Marjanović
