Iz istorijata Bečeja: Posle „Velikog rata“

Pozna jesen 1918. godine donosi velike promene na političkoj karti Evrope i sveta.

„Veliki rat“ se bliži kraju dok vojske „centralnih sila“ kapituliraju jedna za drugom, prva je bila Bugarska, a ubrzo za njom to čini i Turska. U Austrougarskoj dolazi do totalnog kraha državnog sistema, te i njena armija polaže oružje 1. novembra. Usamljena Nemačka je nemoćna da sama nastavi borbu, i njeni predstavnici potpisuju kapitulaciju 11. novembra.
Iz pepela dotrajalih feudalnih carstva rađaju se nove evropske države – Poljska, Čehoslovačka, Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, Litvanija, Letonija, Estonija, dok na severu Finska stiče nezavisnost. Sudbonosne promene nastaju i na teritoriji Panonske nizije – Mađari su potisnuti manje-više u svoje etničke granice, dok Austrija postaje teritorijalno i politički država drugog reda.
Stanje u Bečeju pri kraju rata ne razlikuje se od prilika koje su vladale u celoj „crno-žutoj monarhiji“ u to doba. Već duže vreme se osećala nestašica prehrambenih artikala, a da zlo bude veće, tokom septembra i oktobra svoj danak u krvi ubira i „španska groznica“.
Prvog novembra 1918. godine, posle kapitulacije oružanih snaga, vojna jedinica „K&K“ monarhije stacionirana u Bečeju se raspušta. Vojnici i oficiri odlažu oružje i odlaze svojim kućama. Nešto pre toga, grad napušta i civilna vlast, te nastaje period interregnuma, do ulaska srpske kraljevske vojske u Bečej.
Lokalno stanovništvo radi očuvanja reda organizuje svoje organe. Već 2. novembra stvoreno je Narodno veće, u jednakom broju sastavljenom od Srba i Mađara. Sledeći korak je bio stvaranje Vojničkog veća i narodne straže koja je čuvala red u varoši.
Srbi se organizuju i u poseban Srpski narodni odbor, sazvan da štiti njihove nacionalne interese. Predsednik ovog odbora je bio dr Paja Martinović, a sekretar Dimitrije Hadnađev, jedan od osnivača Sokolskog društva u Bečeju, inače prosvetni radnik. Srpski narodni odbor je radio nezavisno od Narodnog veća, i odmah po osnivanju tražio je da se na zgradu opštine istakne i srpska zastava, što je i učinjeno.
Srpska vojska u grad ulazi 15. novembra 1918. godine, i tada počinje nova epoha u životu Bečeja i Bačke. Na čelu čete osmog puka nalazi se major Milan Vasiljević, koji sa pratnjom stiže pred zgradu opštine. Tamo ga čeka Narodno veće, dok se vojska razmešta u objektima centralne osnovne škole, učiteljskim stanovima i prostorijama katoličkog manastira. Narodno veće i Srpski narodni odbor rade i dalje, dok srpska vojska održava red u gradu.
U drugoj polovini novembra Narodni zbor bira 12 delegata koji prisustvuju Velikoj narodnoj skupštini u Novom Sadu koja proklamuje ujedinjenje sa Kraljevinom Srbijom.
Pošto je život krenuo uobičajenim tokom, trebalo je izabrati i staviti u funkciju opštinske organe vlasti koji će upravljati u mirnodopskim uslovima. Tako je na prvoj sednici Opštinskog odbora 27. marta 1919. godine doneta odluka o formiranju novog lokalnog organa vlasti – Narodnog odbora velike opštine Starog Bečeja. Na istoj sednici doneta je i odluka da se zapisnici ovog tela vode na srpskom i mađarskom jeziku. Narodni odbor brojao je 20 članova: 16 Srba i 4 Mađara.
Novoizabrani organ lokalne vlasti trebao je da reši teške zadatke kako bi stanovništvo što lakše preživelo prvu posleratnu godinu. U zimu 1918/1919. godine počeli su se sa fronta vraćati demobilisani austrougarski vojnici i Srbi, dobrovoljci koji su služili u vojsci kralja Petra I.
Pred Narodnim odborom je bilo pitanje snabdevanja stanovništva životnim namirnicama, a jedan od akutnih problema predstavljao je i nedostatak stambenog prostora.
Što se tiče količine namirnica koju su dobijala pojedina domaćinstva, tačnu cifru saznajemo iz sledeće vesti koja se odnosi na zimski period 1919/1920. godine: „Sresko načelstvo javlja publici znanja i ravnanja radi, da će se ove nedelje deliti petroleum, šećer i so za aprovizaciju… Na glavu dolazi šećera 20 deka, soli 50 deka, a petroleum će se deliti samo onim salašarima i seoskim domaćinstvima, koji nemaju u kući elektriku. Ko uzme šećera, mora uzeti i soli, jedno bez drugoga neće se deliti“ (list „Novo vreme“, 14. mart 1920. godine).
U raspravi koja je prethodila rešenju o deljenju zemljišta za kuće siromašnim stanovnicima opštine treba istaći reči jednog odbornika: „Đoka Bošković primećuje da nije podesno da se čine razlike između Srba i Mađara, jer u našoj novoj državi se ide za tim da budu svi građani – pa ma koje narodnosti oni bili – ravnopravni“ (Knjiga zapisnika opštine Stari Bečej za 1919. godinu).
U zimu 1919/1920. godine popis neopskrbljenih stanovnika grada poveren je na izradu Srpskom ratarskom udruženju i Mađarskom ratarskom društvu. Tako se došlo do spiska od 3.200 ljudi kojima je besplatno podeljeno žito, bez razlike po nacionalnosti.
Osmog juna 1920. godine Opštinsko predstavništvo drži svečanu sednicu povodom potpisivanja ugovora o miru u Trijanonu, kojim Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca i zvanično dobija ove krajeve u posed. Sa kojim oduševljenjem je slovensko stanovništvo grada kraj Tise dočekalo ovaj događaj saznajemo iz svečanog govora prote Borote: „Davno željena i sa nestrpljenjem čekana radosna vest stigla je i u naše mesto 4. juna ove godine. U 4.30 poslepodne potpisan je u Versaju, u Francuskoj, ugovor o miru između velikih sila ’Atante’ i države Mađarske. Tim ugovorom rešena je – između ostaloga i buduća sudbina naša i našega potomstva u ovom mestu. Svršeno je! Niko od nas još ne zna pouzdano šta taj ugovor o miru u pogledu nas naređuje, ali ipak opšte mišljenje da je po tom ugovoru i naše mesto i skoro cela pokrajina Bačka pripala novoosnovanoj državi – Kraljevstvu Srba, Hrvata i Slovenaca, da smo postali ne samo faktički nego i međunarodnim pravom priznati podanici njegovog veličanstva srpskog kralja Petra I!“ (Knjiga zapisnika opštine Stari Bečej za 1919/1920. godinu).
Prvih poratnih godina grad uprkos teškoćama ubrzano menja svoj lik, širi se i razvija. Učvršćuju se organi nove vlasti, u varoš se doseljavaju nove nacionalne grupacije, deli se zemlja agrarnim interesantima, osnivaju se nove društvene ustanove. Menjaju se i neki varoški simboli u skladu sa karakterom društvenih i državnih promena. Prvo se donosi opštinska odluka o promeni naziva ulica.
„Predstavništvo ove opštine prima većinom glasova u celini predlog dr Dušana Jojkića u pogledu promene naziva ulica i naređuje da se postojeći nazivi ulica moraju promeniti“ (Knjiga zapisnika opštine Stari Bečej za 1919. godinu).
Tako je tadašnja ulica Cara Viljema dobila naziv Vilsonova ulica, Tan Mora je postala Cara Dušana, Franc Jozefova je preinačena u Kralja Petra I, itd.
U proleće 1920. godine uklonjen je i spomenik koji je kao simbol bivše vlasti stajao pred gradskom kućom: „Beležnik javlja da je mađarski spomenik koji je stajao pred varoškom kućom u smislu postojećeg zaključka skinut. Ova radnja je izdata bila na javnoj dražbi Miti Bakiću za 8.300 kruna. Posao je dovršen, svota isplaćena“ (Knjiga zapisnika opštine Stari Bečej za 1920/1923. godinu).
Da bi odali počast Kralju Petru Oslobodiocu, građani Bečeja donose odluku da mu podignu spomenik. Osnovan je odbor koji je primao predloge od umetnika, a pobedio je idejni nacrt vajara iz Zemuna, Milana Nedeljkovića. Spomenik je postavljen ispred gradske kuće 1925. godine, a o njegovoj umetničkoj vrednosti se pohvalno izrazio i pisac Gustav Krklec u jednom napisu u listu Politika.
Prvih godina posle „Velikog rata“ Bečejci su bili zaokupljeni nastojanjem da njihova varoš postane sedište potiske oblasti. U tu svrhu šalju za Beograd više delegacija, od kojih je najbrojnija ona iz 1922. godine, sa preko 20 članova. Ovu deputaciju primio je ministar za konstituantu Marko Tripković. Vođa bečejskog izaslanstva bio je dr Ivan Vlahović. Ministar je izjavio da razume želju Bečejaca, ali da su državni interesi tražili da potiska oblast potpadne pod beogradsku. Tako ni Bečej ni Bečkerek nisu postali sedište Potisja.
Godine 1923. u Bečej se iz Sombora premešta Okružna vojna komanda. Prvi komandant oružja bio je čuveni pukovnik Stevan Švabić, koji je na kraju rata sprečio italijanske trupe da prodru u dubinu slovenačke teritorije. Za taj podvig 1926. godine u Ljubljani je dobio ulicu sa svojim imenom, a Bečejci mu se odužuju na sličan način, tako što između dva rata i u našem gradu postoji ulica sa njegovim imenom.
Početkom dvadesetih godina građani neslovenskog porekla još su mogli optirati za neku drugu državu. Vrlo mali broj građana Bečeja mađarskog porekla je odlučilo da se iseli. Uglavnom su se na taj korak odlučivali Mađari iz područja Subotice i Sente, bliže granici.
Građani Bečeja su se na Đurđevdan 1921. godine na velikom zboru u centru grada izjašnjavali i o imenu nove države. Većina od oko 2.000 prisutnih je usvojila predlog da se nova državna zajednica nazove Velika Srbija.
Dve vodeće nacije koje oblikuju život grada u to doba su Srbi i Mađari, koji čine i većinu stanovništva, dok je brojno stanje ostalih nacija zanemarljivo.
Međutim, u tom periodu razvoja Bečeja bitan je i uticaj Jevreja i ruskih emigranata. Iako malobrojni, oni daju snažan pečat političkom, kulturnom i privrednom životu grada pokraj Tise.