trg_fontane
Pod sloganom „Bečej – moj centar sveta” Skupština opštine Bečej 2007. godine usvojila je Strategiju održivog razvoja opštine, a ciljevi razvoja opštine na svim poljima života obuhvataju period od 2007. do 2017. godine. Strategija je zatim dopunjena u proleće 2010. godine.
Druga izuzetno važna strategija, Strategija ekonomskog razvoja opštine, usvojena je krajem 2007. godine.
Da bi se jedna lokalna sredina razvijala, neophodno je da ima realne i održive planove razvoja. Lokalna vlast ima centralnu ulogu u obezbeđivanju održivog razvoja. Ovakva uloga zahteva od lokalnih vlasti formulisanje politike na lokalnom nivou kroz usklađivanje ekonomskih, društvenih, ekoloških i svih drugih razvojnih ciljeva.
Strategija održivog razvoja treba da posluži sagledavanju problema i sprovođenju aktivnosti koje su usmerene, pre svega, na smanjenje siromaštva i treba da bude temelj napretka lokalne sredine. U Strategiji ekonomskog razvoja opštine Bečej određeni su sledeći ciljevi razvoja: razvoj industrije i svih grana privrede ka finalnoj proizvodnji; stvaranje jakog regionalnog centra za agrobiznis; dostići nivo privrednog razvoja Slovenije (!); urbanistička i planska izgradnja grada i naselja sa zdravom životnom sredinom; povećanje broja zaposlenih; poboljšanje celokupne infrastrukture i komunalnih usluga; politički stabilna rukovodstvena garnitura lokalne samouprave; razvoj turizma; privlačenje investitora; efikasna lokalna samouprava; uređenje gradskog trga itd.
Međutim, građani Bečeja ne znaju šta je lokalna vlast od 2007. godine do danas ostvarila od strateških ciljeva navedenih u pomenutim strategijama, niti su se lokalni mediji bavili istraživanjem i analizom ostvarivanja strategija, a to je od izuzetnog značaja za građane opštine Bečej, naročito u vreme ekonomske krize, jer od realizacije ovih strategija u planiranom tempu, uz eventualne izmene, ukoliko ranije postavljeni prioriteti nisu ostvarljivi u ovom trenutku, zavisi kvalitet života građana opštine.
Želja Bečejskog mozaika je da projektom „Planiranje budućnosti – realizacija strategija razvoja“ informiše građane, da doprinese razvoju svesti o potrebi ostvarivanja Strategije održivog i Strategije ekonomskog razvoja opštine, kao i da se građani i nevladine organizacije koje imaju kapacitete za to, aktivnije uključe u implementaciju tih strategija.
Nažalost, od 2007. godine do danas nije postalo jasno da li se proklamovani ciljevi i planovi utvrđeni u strategijama ostvaruju i koliko je novca predviđeno i eventualno potrošeno za njihovu realizaciju od 2007. do kraja 2010. godine.
Bez obzira na to što se radi o poprilično opširno napisanim dokumentima, treba ih pročitati i proučiti, naime, reč je o veoma važnim stvarima, jer bi pre svega Strategija održivog razvoja trebala da bude kamen temeljac budućnosti opštine.
K.D.F.
Rad na Strategiji od 2005. do 2007. godine
Vizija: Bečej, ekonomski razvijena sredina
Izrada Strategije održivog razvoja opštine Bečej trajala je od jula 2005. do maja 2007. godine sa prekidima. Proces izrade ove strategije utvrđen je na osnovu metodologije projektnog tima Stalne konferencije gradova i opština. Prvi korak sastojao se u donošenju odluke o otpočinjanju procesa izrade Strategije održivog razvoja, koju je donela Skupština opštine na sednici 7. jula 2005. godine, potom je sledilo i imenovanje opštinskog poverenika i članova opštinskog foruma. Na osnovu prethodno izrađene mape resursa i profila opštine, opštinski forum je izradio prikaz i analizu stanja iz kojeg su proistekle oblasti planiranja: urbanizam i prostorno planiranje, infrastruktura, zaštita životne sredine, ekonomski razvoj, socijalna i zdravstvena zaštita, kultura, obrazovanje, sport i mladi i ljudski resursi. Sledeći korak bio je analiza postojećih i pretpostavljenih potencijala po oblastima planiranja, a iz toga je proistekla i vizija koja stoji u Strategiji održivog razvoja: da je „Bečej multietnička, multikulturalna i ekonomski razvijena zajednica koja svojim sugrađanima obezbeđuje ambijent življenja u urbanoj, ekološki zdravoj sredini, u kojoj će moći da zadovolje i razvijaju svoje duhovne, materijalne i društvene potrebe”.
Anketirano je i 4.000 građana, da bi se nakon toga osmislio slogan strategije: „Bečej – moj centar sveta”. Danas se tog slogana malo ko seća.
Opštinski forum je zatim usvojio prioritete i strateške ciljeve u svim oblastima života u opštini i tako je stvoren nacrt Strategije održivog razvoja opštine Bečej. Nacrt je dopunjavan na sastancima sa građanima tokom 2007. godine, da bi bio dopunjen i na javnoj raspravi koja je održana 22. aprila 2007. godine. Nakon toga je dobijen dokument pod nazivom Strategija održivog razvoja opštine Bečej za period od 2007. do 2017. godine.
U izradu Strategije bio je uključen veliki broj stručnjaka za pojedine oblasti iz lokalne sredine, a učesnici javne rasprave su bili građani, predstavnici nevladinih organizacija i udruženja građana, javnih i ostalih preduzeća, lokalnih ustanova i institucija.
Projekat izrade Strategije održivog razvoja realizovan je u okviru programa podrške norveške vlade lokalnom održivom razvoju. Opština Bečej je bila jedna od pet pilot opština.
M.T.
Šta je zapisano u Strategiji?
Uticaj privrede na okolinu
U Strategiji održivog razvoja govori se o situaciji do 2007. godine i piše da industrijski pogoni radnih zona svoje otpadne vode upuštaju u kanal DTD „Bečej – Bogojevo“ i meandar reke Tise, u Mrtvu Tisu. Zbog neravnomernog rada industrijskih instalacija tokom godine i tokom dana, opterećenje otpadnih voda varira. Ispitivanjima kvaliteta otpadnih voda industrijskih pogona radne zone Bečeja utvrđeno je prisustvo određenih supstanci u koncentracijama većim od koncentracija dozvoljenih za upuštanje u kanalizacioni sistem Bečeja.
U opštini Bečej na 86% površina zemljište je obradivo (44.000 hektara), što ga čini perspektivnim za poljoprivredne aktivnosti, a naročito uzimajući u obzir da najplodniji zemljišni tipovi koji postoje – černozem i livadska crnica – zauzimaju čak 83% ukupne površine (40.381 hektar). Takođe, Bečej je specifična teritorija u Srbiji zbog prisustva ugljendioksida u zemljišnim slojevima. Na osnovu rezultata analiza ukupnog sadržaja teških metala i mikroelemenata u zemljištima opštine Bečej, izrađivači Strategije su zaključili da, osim jednog uzorka, nijedan ispitivan element ne prelazi maksimalno dozvoljen sadržaj za poljoprivredna zemljišta. Izuzetak je jedan uzorak zemljišta sa povećanim sadržajem bakra. Opšti je zaključak da je zemljište pogodno za proizvodnju zdravstveno bezbedne i kvalitetne hrane.
Na teritoriji opštine sistemi za vodosnabdevanje se mogu podeliti na vodovodni sistem Bečeja i na nezavisne sisteme za vodosnabdevanje ostalih opštinskih naselja: Bačko Gradište, Bačko Petrovo Selo, Mileševo, Radičević i Poljanice, pisalo je u Strategiji.
Vodosnabdevanje grada se odvija institucionalno i neinstitucionalno. Institucionalno snabdevanje vodom obavlja se organizovano i kontrolisano putem centralnog vodovodnog sistema kojim upravlja Javno preduzeće Vodokanal. Neinstitucionalno vodosnabdevanje se radi na tri načina: eksploatacijom tzv. žute vode putem pet bunara u gradu, eksploatacijom bele vode ručnim pumpanjem iz tzv. norton bunara i putem 40.150 autonomnih mikrovodnih zajednica koje nisu povezane na centralni sistem vodovoda Bečeja. Prema proceni Vodokanala, oko 80% stanovništva (približno 22.000) je priključeno na javnu vodovodnu mrežu, dok značajni privredni potrošači (pivara, četkara, platnara, prehrambena industrija; danas veći broj tih fabrika ne postoji ili ne proizvodi) koriste vlastita izvorišta – bunare u okviru kruga fabrika. Kvalitet sirove vode najčešće ne odgovara standardima zbog povećane mutnoće, koncentracije amonijaka (oko 2,96 mg/l) i koncentracije gvožđa (oko 0,7 mg/l), a preporučena je tehnološka intervencija i ponovna provera kvaliteta. U sirovoj vodi sadržana je i ukupna količina metana (do 20 l/m3), ugljendioksida i vodoniksulfida (u prosečnom iznosu od oko 17 l/m3). Nakon obrade „sirove” vode u pogonima za prečišćavanje vode (fabrika vode Vodokanala), zaključeno je da je bakteriološka kontrola uzoraka vode za piće u 2006. godini pokazala vrlo dobar kvalitet isporučene vode za piće; fizičko-hemijske karakteristike vode su uglavnom bile stalne (1,44% neispravnosti uzoraka sa mreže).
Na osnovu mikrobiološkog i fizičko-hemijskog nalaza dostavljeni uzorak vode iz Bačkog Gradišta nije odgovarao zahtevima Zakona o zdravstvenoj ispravnosti životnih namirnica i predmeta opšte upotrebe, kao i Pravilnika o higijenskoj ispravnosti vode za piće zbog povećane koncentracije amonijaka, arsena, fosfata, natrijuma, povećane elektroprovodljivosti, povećanog utroška kalijum-permanganata.
U Bačkom Petrovom Selu postoji 9 potpuno nezavisnih mikrovodnih sistema izgrađenih 60-ih godina prošlog veka. Ispitivanja kvaliteta vode za piće obavljaju se kvartalno i uglavnom odgovaraju zahtevima, piše u Strategiji.
Na osnovu rezultata dobijenih laboratorijskim ispitivanjem koje je uradio Zavod za zaštitu zdravlja iz Subotice, voda u Mileševu sa aspekta ispitivanih parametara odgovara zahtevima Pravilnika o higijenskoj ispravnosti vode za piće, zapisano je u Strategiji.
Na osnovu rezultata dobijenih laboratorijskim ispitivanjem koje je izvršio Zavod za zaštitu zdravlja, voda u Radičeviću takođe odgovara zahtevima Pravilnika o higijenskoj ispravnosti vode za piće.
Sistemi sakupljanja otpadnih i atmosferskih voda koje se generišu u stambenoj i radnim zonama naseljenog mesta Bečej funkcionišu kao zasebni sistemi. Sakupljena otpadna voda stambene zone naseljenog mesta Bečej prečišćava se u postrojenju za prečišćavanje otpadnih voda Bečej, dok se otpadna voda industrijskih pogona Bečeja neprečišćena pušta u meandar reke Tise – Mrtvu Tisu i u kanal DTD „Bečej – Bogojevo“, navodi se u strateškom dokumentu Bečeja.
Nedovoljna izgrađenost kanalizacione mreže otpadnih voda (do 2007. samo 30% grada Bečeja, a u delu grada koji nije pokriven kanalizacionom mrežom za evakuaciju otpadnih voda se uglavnom koriste vodopropusne septičke jame) je razlog za iskorišćenje samo 40-50% mogućeg instaliranog hidrauličkog kapaciteta postrojenja. Naseljena mesta opštine Bečej nemaju izgrađenu kanalizacionu infrastrukturu. Evakuacija otpadnih voda iz domaćinstava individualno se rešava pomoću vodonepropusnih i vodopropusnih septičkih jama, prelivnih dvokomorskih septičkih jama i upojnih bunara.
Evakuisanje otpadne vode naseljenih mesta opštine kroz vodopropusne septičke jame predstavlja stalnu opasnost za kvalitet podzemnih voda. Zbog stalnog priliva otpadne vode koja se evakuiše na opisan način, dolazi do podizanja nivoa podzemnih voda prve izdani i degradacije kvaliteta iste.
Ispuštanje sakupljenih atmosferskih voda obavlja se preko gravitacionih ispusta u Mrtvu Tisu, kanal Bezdan Bečej i melioracione kanale. Podaci o kvalitetu prikupljenih atmosferskih voda ne postoje. Atmosferska kanalizacija u gradu Bečeju delom je izgrađena u vidu zacevljene mreže (16,4 km 1997. godine), mešovite (3,6 km), a delom u vidu otvorenih zemljanih kanala, dok u naseljenim mestima opštine Bečej je izgrađena jedino u vidu otvorenih zemljanih kanala. Zvanični podaci o postojanju atmosferske kanalizacije u naseljenim mestima (otvoreni kanali) postoje jedino za naseljena mesta Bačko Gradište i Bačko Petrovo Selo.
Ukupna dužina živih tokova na teritoriji opštine iznosi 83 km i kada se uporedi sa površinom opštine (487 km2), dobija se da na svaki kvadratni kilometar dolazi 170,3 m vodenih tokova, što je 4% teritorije opštine.
Kvalitet vode reke Tise veoma je narušen u poslednjih pedesetak godina. Priobalni gradovi i industrija nemaju potrebne prečistače, ni ekonomske moći da ih izgrade. U reci Tisi beležene su povišene koncentracije nitrata i fosfata, koje vode poreklo od komunalnih, industrijskih ili prehrambenih otpadnih voda, ili se pojavljuju zbog ispiranja đubriva sa poljoprivrednog zemljišta. Povremeno, nizvodno od Adorjana, beleži se zagađenje vode Tise naftnim derivatima. Hemijska istraživanja su pokazala da postoje znatne razlike u hemijskim i hidrobiološkim karakteristikama između gornjeg (od Martonoša do Adorjana) i donjeg (od Ade do Titela) toka Tise. Ekohemijski nepovoljnije karakteristike su zabeležene u donjem toku Tise. Analiza sedimenata vode ukazuje na zagađenost organskim materijama prirodnog porekla, nastalih pod uticajem čoveka. Na osnovu sastava makrofitske flore, brojnosti i pokrovnosti vrsta makrofitske vegetacije, reka Tisa na istraživanom potezu ima više odlike jezera, mrtvaja i kanala, nego rečnog toka.
Mrtva ili Stara Tisa je napušten (presečen) meandar nekadašnjeg toka žive Tise. StaraTisa kod Bisernog ostrva veoma je očuvana mrtvaja, dužine 24 km, bez prisustva koncentrisanih zagađivača. Korisna zapremina vodotoka je nedovoljna da u svim klimatskim i hidrološkim uslovima može obezbediti dovoljno raspoloživog kiseonika za veoma raznovrstan i bogat riblji fond, te je neophodno voditi računa o raspoloživoj količini slobodnog kiseonika u vodi i po potrebi intervenisati osveženjem vode, iz kanala DTD, ribnjaka, a u budućnosti upuštanjem vode iz usporenog nivoa reke Tise.
Mrtva Tisa – Medenjača je naziv za nekadašnji meandar reke Tise. Dužina ove mrtvaje je 14 km, širina je oko 100 m i dubina nekoliko metara. Mrtva Tisa je najzagađeniji vodotok opštine Bečej.
Više desetina godina se u Mrtvu Tisu upuštaju veoma zagađene i otrovne vode bečejske industrije. Tako je nastao, od organskog zagađenja, prljavi vodotok, a od otrovnih supstanci nataložen otrovni mulj nepoznate koncentracije i rasprostranjenosti.
Industrijske otpadne vode se bez prethodnog tretmana upuštaju u Mrtvu Tisu.
Kanal Bogojevo–Bečej, ili Veliki bački kanal, protiče našom opštinom dužinom od 22 km i uliva se u usporeni deo reke Tise južno od Bečeja. Zbog nedovoljnog održavanja i čišćenja dno je u priličnoj meri nataloženo. Upuštanje otpadnih voda, pre svega industrije, ali i iz naselja koja se nalaze uzvodno pored kanala (opštine Srbobran, Vrbas i Kula) je najveći problem ekologije ovog vodotoka. Stoga se on smatra i evropskom „crnom“ ekološkom tačkom. Kanal DTD „ Bečej – Bogojevo“ je recipijent otpadnih voda industrijske zone i gradske fekalne kanalizacije.
Vodotok Čik i Beljanska bara su po prirodi slični, a po veličini slivnih područja i dužini proticaja veoma značajni za naše područje. Donji tok Beljanske bare dužine je blizu 20 km. Rečica Čik je dužine oko 33 km u bečejskoj opštini.
Ribnjak Bečej je osnovan 1968. godine, a prva godina proizvodnje je 1969. Međunarodni značaj ovog lokaliteta potvrđen je 2000. godine upisom na listu značajnih staništa ptica (IBA – Important Bird Area).
B.M.
Upravljanje komunalnim otpadom
Čije je smeće?
Probleme u oblasti upravljanja komunalnim otpadom predstavljaju stanje gradske deponije u Bečeju i na smetlištima u naseljenim mestima, veliki broj divljih deponija, uz haotično odlaganje životinjskog otpada, odlaganje opasnog otpada iz industrije i medicinskog otpada iz zdravstvenih ustanova, stanje u preduzeću koje se bavi sakupljanjem, odvoženjem i odlaganjem smeća, zastarele i nestandardizovane posude i kontejneri za odlaganje smeća kod građana. U vreme izrade Strategije održivog razvoja smećem je gazdovalo Javno preduzeće Komunalac, doduše samo na teritoriji grada Bečeja, a u naseljenim mestima Bačko Gradište i Bačko Petrovo Selo taj posao su obavljali privatni preduzetnici. Danas je oblast gazdovanja smećem na teritoriji cele opštine poverena društvu sa ograničenom odgovornošću Potisje, u vlasništvu opštine i preduzeća iz Mađarske.
Kako se navodilo u Strategiji 2007. godine, problem divljih deponija u gradu Bečeju je sve izraženiji.
Prirodna dobra i zaštita životne sredine
Opština Bečej spada u red veoma slabo pošumljenih teritorija, sa pošumljenošću od svega 2% od ukupne teritorije, piše u Strategiji održivog razvoja.
Najveći deo opštine zahvataju krmno bilje, industrijsko bilje, žitarice, povrće, voćnjaci i vinogradi. Autohtona vegetacija se zadržala pored Velikog bačkog kanala, Beljanske bare, Mrtve Tise, na salaškim ledinama itd. U reci Tisi na teritoriji opštine Bečej konstatovano je 22 vrste riba iz 7 porodica i familija.
Do 2007. godine zaštićena prirodna dobra su bila pitomi orah u voćnjaku kod Bečeja, Veliki rit i hrastov drvored na ulazu u Bačko Petrovo Selo, a od tada i Park prirode Stara Tisa kod Bisernog ostrva.
Kao specifični strateški ciljevi i prioriteti za oblast zaštite životne sredine su prepoznati sledeći: smanjenje negativnog uticaja privrede na životnu sredinu; održivo vodosnabdevanje naseljenih mesta opštine Bečej čistom pijaćom vodom uz očuvanje kvaliteta vode za piće u gradu Bečeju i poboljšanjem nivoa kvaliteta u naseljenim mestima; zaštita, sanacija i unapređenje otvorenih vodenih tokova u opštini; povećanje nivoa usluga sakupljanja, odnošenja, deponovanja i recikliranja komunalnog otpada; uvećanje ukupnog zelenog fonda opštine, uz očuvanje postojećeg biodiverziteta; suzbijanje i iskorenjivanje ambrozije; očuvanje i unapređenje flore, faune i prirodnih staništa; smanjenje populacije nezbrinutih životinja; snižavanje koncentracije industrijskih supstanci koje zagađuju životno okruženje; gradnja primarnih prečistača u industrijskim postrojenjima (otpadne vode i emisije gasova); izgradnja magistralnog kolektora otpadnih voda od Živinoprometa do Fadipa (obe firme su propale) i dalje ulicom Svetozara Markovića; podrška u uvođenju savremenih tehnologija sa redukcijom produkata zagađenja; kontrola kvaliteta poljoprivrednog zemljišta i upotrebe pesticida u poljoprivredi; podrška razvoju organske poljoprivrede; izrada katastra zagađivača opštine Bečej (o izradi katastra zagađivača se govori godinama, međutim, taj posao još nije urađen); edukacija i motivacija lokalnih
privrednih subjekata o potrebi zaštite životne sredine i redukciji zagađenja; izgradnja jedinstvenog sistema za celu opštinu ili svako naselje sa svojim vodozahvatnim poljem; povezivanje mikrovodnih zajednica u naseljenim mestima u jedinstven sistem za svako naseljeno mesto; zamena starih i dotrajalih cevi u vodovodnoj mreži; izgradnja prečistača vode (fabrike vode) za svako naseljeno mesto; uvođenje ekonomske cene vode; motivacija i edukacija građana o potrebama štednje vode; smanjenje broja septičkih jama; proširenje i rekonstrukcija kanalizacione mreže u gradu; izgradnja fekalne kanalizacione mreže u naseljenim mestima; olakšice (otplata na rate, povoljni krediti) i motivacija građana da se priključe na kanalizacionu mrežu; izgradnja sistema za prečišćavanje otpadnih voda u naseljenim mestima; potreba da se izgradnja kanalizacione mreže i sistema za prečišćavanje otpadnih voda poveri JP Vodokanal; motivacija i edukacija građana o potrebi izgradnje sistema za prikupljanje i prečišćavanje otpadnih voda; smanjenje negativnih uticaja atmosferskih voda; izgradnja atmosferske mreže u svim naseljima i njihovo povezivanje na najbliže vodoprijemnike; odvajanje sistema fekalne i atmosferske kanalizacije gde su mešoviti; kontrola upuštanja otpadnih voda u atmosferski sistem; imenovanje preduzeća u čijoj će nadležnosti biti održavanje, razvoj i kontrola atmosferskog sistema u opštini; zaštita reke Tise i poslovi iz te oblasti; povezivanje opštine Bečej u međunarodne organizacije priobalnih gradova, regija i država i aktivno učešće u njima; stalna organizovana borba protiv zagađivača; sanacija i očuvanje Tise i drugih površinskih voda; zakonska zaštita Mrtve Tise kod Čuruga, Mrtve Tise – Medenjače, Beljanske bare, Čika i Ribnjaka; sanacija zagađenih vodotokova uz pomoć partnera i domaćih i stranih donatora; proširenje priobalnih pojaseva ovih zona i sadnja šumskih pojaseva; aktivno učešće opštine u formiranju regiona za upravljanje komunalnim otpadom; izgradnja regionalne deponije van teritorije opštine Bečej; organizovano sakupljanje komunalnog otpada iz svih naselja opštine; usmeravanje i odlaganje smeća na regionalnu deponiju; uvođenje ekonomskih parametara u domenu sakupljanja i odlaganja otpada; izgradnja platoa za sekundarne sirovine; smanjenje broja divljih smetlišta i sanacija postojećih; saniranje i zatvaranje seoskih smetlišta i gradske deponije „Botra“; čišćenje divljih smetlišta; uvođenje volonterske ekološke patrole i info centra za prijavu divljih smetlišta od strane građana; povećanje kazni za odlaganje otpada na nedozvoljen način; pošumljavanje okoline Mrtve Tise – Medenjača; pošumljavanje Velikog donjeg rita; pošumljavanje obala vodotokova; novi vetrozaštitni pojasevi uz puteve; povezanost pošumljenih zona u gradu; potreba da se postojeća jasenova šuma oko Gradskog stadiona pretvori u park; kao i potreba da se sistemom skverova i uličnih proširenja povežu parkovi; prikupljanje podataka o raširenosti ambrozije – katastar amborzije i njegovo ažuriranje; korišćenje postojećih potencijala u cilju obrazovnog i ekološkog turizma; osnivanje službe za zbrinjavanje napuštenih životinja; izgradnja azila za napuštene životinje (danas postoji azil); kontrola odlaganja i uklanjanja organskog otpada iz domaćinstava, ugostiteljskih i sličnih objekata; standardizovano uklanjanje i odlaganje životinjskog otpada itd.
Urbanizam i prostorno planiranje
U Strategiji održivog razvoja opštine Bečej deo je posvećen i prostornom planiranju. Interesantno je videti kakvo je bilo stanje u toj oblasti 2007. godine, a kasnije (u nastavku medijskog projekta Bečejskog mozaika) i šta je do danas promenjeno i poboljšano.
Prostorni plan Republike Srbije bio je, prema mišljenju predstavnika lokalne zajednice, u momentu izrade Strategije, zastareo i nije pružao osnovu za održivi razvoj na teritoriji Srbije. Na osnovu Zakona o planiranju i izgradnji opštine treba da izrade svoje generalne urbanističke i prostorne planove, kao i druga planska dokumenta, jer je većina tadašnjih urbanističkih planova bila stara deset ili više godina. Za područje opštine Bečej Prostorni plan je napravljen 1990. godine.
Obaveza lokalnih vlasti je bila da do aprila 2007. donesu novu urbanističko-plansku dokumentaciju, što je dovodilo do stalnog zastoja razrade pojedinih prostora naselja. Opština Bečej do 2007. godine nije posedovala jednogodišnje ili dvogodišnje planove.
Kako se navodi u Strategiji održivog razvoja, Generalni plan Bečeja i urbanistički planovi naseljenih mesta nisu dovoljno integrisani u procese lokalnog upravljanja i ne predstavljaju dobru osnovu za mogući lokalni razvoj. Postoje neusklađenosti između dugoročnih planova i kratkoročne projektne dokumentacije i godišnjih investicionih programa koje sačinjavaju opštine. Ne postoje studije o potražnji i ekonomske analize u projektnoj dokumentaciji. Takođe, potencijal učešća zajednice u procesima planiranja i donošenja odluka nije adekvatno realizovan. Iako nema dovoljno institucionalnih procena i studija za to, čini se da nivo saradnje i konsenzusa između različitih tela lokalnih vlasti i agencija nije zadovoljavajući. Iako u lokalnim samoupravama postoji mnogo iskusnih i dobro obučenih profesionalaca, tranzicija, konflikti i politički sukobi su doveli mnoge nove i neiskusne osobe u kancelarije lokalne samouprave. Ovo, kao i nedostatak edukacije za službenike, ograničio je ljudske resurse i veštine koje su potrebne lokalnim vlastima. Veliki problem u planiranju i građenju u urbanim sredinama predstavlja i divlja gradnja. Pokušaj legalizacije nelegalno podignutih objekata u 2003. godini nije doneo očekivane rezultate zbog siromaštva i nerealnih očekivanja građana, ali i zbog nedovoljno osmišljene politike u vezi sa legalizacijom. To je dodatno opterećenje za lokalne vlasti, piše u Strategiji.
Problemi i ograničenja za dalji razvoj opštine Bečej u oblasti mreže naselja i urbanizacije su: polarizacija i neravnomernost u razvoju i koncentracije aktivnosti i sadržaja u izrazito razvijenom opštinskom centru u Bečeju, za razliku od nedovoljno razvijenih naselja; veoma mala gustina naseljenosti (84 st/km2 na području obuhvaćenom Prostornim planom, u odnosu na 94 st/km2 za područje Vojvodine); veoma niska gustina mreže naselja (1,0 naselja/ 100 km2 u odnosu na 2,2 naselja/100 km2 na području Vojvodine) i izrazita prostorna dominacija naselja gradskog karaktera; neplansko širenje naselja; preispitivanje granica građevinskih reona naselja zbog neplanskog širenja, odnosno divlje gradnje, konstatovali su izrađivači Strategije. Oni su istakli i da u godinama koje su prethodile 2007, aktivnosti na uređivanju gradskog građevinskog zemljišta bile su smanjene zbog nedostatka novca za izradu urbanističke dokumentacije kojima se stvara planski osnov za uređenje i zbog nedostatka sredstava za sprovođenje planova i aktivnosti (parcelaciju, otkup zemljišta, izgradnja potrebne infrastrukture).
Godinama je prisutna praksa delimičnog uređenja gradskog građevinskog zemljišta koja stvara probleme u komunalnom smislu, ali i vlasnicima parcela, jer je naknadno obezbeđenje nedostajuće komunalne infrstrukture veoma skupo, a do vremena njene izgradnje objekti na tim parcelama se ne mogu pravilno upotrebljavati, najčešće se zagađuje i životna sredina, a otklanjanje ovih posledica kasnijim sanacionim radovima je skupo, a često i neizvodljivo.
Iako dolazi do zastoja realizacije postojećih prostornih planova, postoji saglasnost o potrebi izrade dokumenata (pogotovo GIS-a) koji su zastareli ili ne postoje.U Strategiji je navedeno da je Prostorni plan opštine u fazi završetka. Bečej ima dobru startnu poziciju (baze podataka, ali su neažurirane tokom mnogo godina) i ranija iskustva struke. Potrebno je raditi na promociji ponude i koristiti iskustva drugih, ali istovremeno iskoreniti korupciju i postojanje „paraurbanih formacija”, što je rezultiralo i neefikasnom urbanističkom i građevinskom inspekcijom i kontrolom, a to dovodi do divlje gradnje i nepotpune urbanističke infrastrukture.
Prioriteti u ovoj oblasti su pre svega stvaranje bolje organizovane lokalne vlasti, lokalne administracije i javnih preduzeća u cilju kvalitetnije izrade urbanističke planske dokumentacije sa ostvarivanjem planova i kontrola korisnika prostora; uključivanje javnosti; ugrađivanje principa dobre prakse i održivog razvoja u urbanističku plansku dokumentaciju; izrada Generalnog urbanističkog plana opštine; modernizacija službi za izradu i praćenje urbanističkih planova i vođenje katastarske evidencije uvođenjem geografskog informacionog sistema (GIS); formiranje opremljenih parcela i stvaranje okruženja i uslova za obnavljanje amortizovanog stambenog fonda u Bečeju i u ostalim naseljenim mestima opštine, na mestima gde su ove parcele već komunalno opremljene itd.
Infrastruktura opštine
Infrastruktura opštine treba da se uklapa u regionalnu i državnu infrastrukturu. Što se tiče saobraćajne infrastrukture, osnovna ograničenja i problemi vezani su za vodni i železnički saobraćaj, za zapuštenost infrastrukture, ekonomska ograničenja, nedostatak novca, nepostojanje strategija razvoja.
Putna infrastruktura na području opštine je relativno dobro razvijena (magistralni i regionalni putevi), koja omogućava dobru saobraćajnu povezanost sa okruženjem. Iz aspekta održivog razvoja opštine važno je dobro izabrati trase budućih saobraćajnica višeg reda. Osnovni problem lokalnog saobraćaja u opštini se može svesti na dva problema: usporavanje odvijanja saobraćaja (nepostojanjem obilaznica oko naseljenih mesta saobraćaj se usporava na 40 i 60 km/h) i loš kvalitet puteva i povezanosti sa putevima višeg reda.
Železnički saobraćaj odavno ne postoji u Bečeju, a tako je taj postojeći resurs neiskorišćen. Takođe, i vodna infrastruktura je zapostavljena i pored uslova za povezivanje Bečeja sa Ev-ropom tim najjeftinijim transportnim pu-tem.
Korišćenje vodnih puteva bi omogućilo i razvoj turističke privrede, dalji razvoj infrastrukturnih objekata, a i rasterećenje dela drumskog saobraćaja.
Detaljna kanalska mreža u dužini od oko 350 kilometara u opštini je pre svega namenjena odvodnjavanju, uz manje korekcije pada dna je prava mreža za snabdevanje vodom velikih površina plodnog zemljišta pogodnog za intenzivnu proizvodnju u uslovima navodnjavanja. Mogućnost gravitacionog dovoda vode do površina od 26.000 hektara zemljišta je jedna od najvećih prednosti i velik potencijal razvoja opštine. Stabilna i intenzivna poljoprivredna proizvodnja u uslovima navodnjavanja može predstavljati pokretač razvoja izvoza, prerade i napretka.
Elektroenergetska infrastruktura opštine je manje-više zadovoljavajuća, tvrdili su 2007. godine izrađivači Strategije. Veliki broj građana ni tada, ni sada se ne bi složio sa njima, jer u elektrodistributivnu mrežu od tada do danas skoro ništa nije uloženo. U 21. veku, recimo, građani koji žive u ulici Petrovoselski put, nisu u mogućnosti da istovremeno uključe dva kućna aparata koja rade na struju!
Veliki problem predstavljaju zastarele instalacije i trafo-postrojenja u naseljenim mestima i u samom gradu.
Zemni gas se koristi u delu opštine i gasovodna mreža se proširuje svake godine, u većem ili manjem obimu, zavisno od ekonomske situacije.
U Strategiji održivog razvoja opštine konstatovana je činjenica da je u cilju eksploatacije geotermalne energije potrebno veliko početno ulaganje, ali je pristup povoljnim stranim razvojnim sredstvima u oblasti obnovljivih izvora energije vrlo verovatan, te se može očekivati prevazilaženje ovog problema u nastupajućem planskom periodu. Problem se upravo pokušava prevazići izgradnjom geotermalne bušotine u okolini Šlajza. Izgradnja košta oko 44 miliona dinara.
Arterski bunari su locirani u različitim delovima grada (ulica Petra Drapšina, Pogača, kod Osnovne škole „Petefi Šandor”, na uglu Republikanske ulice i Maršala Tita i kod JP Toplana). Zbog havarije prestao je da funkcioniše bunar kod Osnovne škole „Petefi Šandor”.
U toku 1985. godine u Goranskom parku izbušena je bušotina koja je u funkciji zagrevanja objekta i delom se koristi za građanstvo na malom termalnom bazenu u rekreativne svrhe. Hemijski i mineralni sastav vode ispitivan je više puta, voda je dobrog kvaliteta sa preporukom korišćenja u terapeutske svrhe.
Jedno od značajnih izvora energije predstavlja biomasa. Jedan od oblika korišćenja ove energije je proizvodnja metana fermentacijom stajskih ostataka, ali i drugih biljnih ostataka.
Na području opštine telekomunikaciona infrastruktura (telefonske centrale, spojni putevi i primarna mreža u naseljima) nije na zadovoljavajućem nivou, stoji u Strategiji.
Vodovod i kanalizacija
Kao i neasfaltirane ulice, plavljenje delova ulica ili naseljenih mesta, rušenje kuća zbog vlažnosti, bolesti koji su vezane za nedovoljno higijenske životne uslove stanovništva ukazuje na to da izgradnja celovite mreže komunalne infrastrukture mora biti jedan od prioriteta ako postoji želja da se lokalna zajednica razvija.
Vodovod u Bečeju i u naseljenim mestima 2007. godine još nije bio jedinstveni sistem, taj posao je započet 2010. godine, kada je JP Vodokanal preuzeo vodosnabdevanje naseljenih mesta opštine. U vreme izrade Strategije grad Bečej je imao svoj sistem vodosnabdevanja, a naseljena mesta svoje odvojene vodne zajednice. Opšte karakteristike su se mogle opisati rečju nedovoljan: takav je bio kapacitet vodozahvata, izgrađenost magistralnih vodova, pritisak u mreži. Na to je trebalo dodati i delimičnu zastarelost razvodne mreže, a s time su išli i gubici vode u mreži, velik broj nelegalnih priključaka, periodično voda lošeg kvaliteta i visoka cena vode.
Tada, 2007. godine, na glavnom izvorištu postojalo je 12 bunara kapaciteta od 3 do 16 litara u sekundi, a istraživanja lokacija novih potencijalnih izvorišta van postojećeg predstavljena su kao deo dugoročne strategije vodosnabdevanja. Mere za održavanje i povećanje kapaciteta izvorišta – planska izgradnja novih bunara, optimizacija rada bunara, godišnja regeneracija postojećih bunara i istraživanje lokacija novih izvorišta – su se planski primenjivali.
Osnovna karakteristika vodovodne mreže Bečeja je velika neujednačenost po starosti, funkcionalnosti, materijalu, prečnicima, radnim pritiscima, što je čini jednom od najvažnijih kritičnih komponenata.
Podsetimo i da je 2007. godine ukupna dužina cevovoda procenjena na 140 kilometara, a od toga oko 84 kilometara izgrađeno je pre 1980. godine, a oko 56 kilometara posle 1980. godine. Prirodno je da cevovodi od pre 1980. godine ne odgovaraju današnjim potrebama i standardima. Otežavajuća je okolnost da se samo mali deo stare mreže može uklopiti u novu, a to znači da bi trebalo zameniti deo mreže koji je izgrađen pre 1980. godine.
I gubici u sistemu su bili (i ostali) veliki. Navodi se da se u poslednjih desetak godina stalni veliki gubici vode iz sistema kreću od 40 do 46 odsto. Gubici su delimično posledica stare i neadekvatne mreže i neadekvatnih spojeva starih i novih cevovoda kao i neadekvatnih vodomera.
Fekalna kanalizacija trebalo bi da paralelno prati izgradnju vodovodne mreže. Manje od 50 odsto korisnika je priključeno ili ima mogućnosti priključenja na kanalizacioni sistem.
U vreme kada je pisana Strategija, sistemi sakupljanja otpadnih i atmosferskih voda funkcionisali su kao zasebni sistemi. Sakupljena otpadna voda iz stambene zone prečišćavala se u postrojenju za prečišćavanje otpadnih voda, dok se otpadna voda industrijskih pogona južne radne zone Bečeja neprečišćena upuštala (i upušta se) u Mrtvu Tisu i u kanal DTD. Od početka izgradnje kanalizacije u Bečeju do 2007. izgrađeno je oko 65 kilometara ulične kanalizacione mreže. Mreža se sastoji od 53 kilometara osnovne mreže fekalne kanalizacije i 3,6 kilometara mešovite kanalizacije otpadnih i atmosferskih voda. Kolektorski pravci kanalizacije upotrebljenih voda nisu usko grlo sistema za odvođenje, međutim, nisu dovoljni za prihvatanje atmosferskih voda iz postojeće mešovite kanalizacije otpadnih i atmosferskih voda. Konfiguracija terena i velika dužina kanalizacione mreže u Bečeju ne dozvoljava primenu velikih padova u postavljanju kanalizacionog sistema i zato je na sistemu predviđena izgradnja sedam crpnih stanica. Do 2007. je izgrađeno pet crpnih stanica. U delu grada koji nije pokriven kanalizacionom mrežom za evakuaciju otpadnih voda se uglavnom koriste vodopropusne septičke jame. Sadržaj septičkih jama se prazni cisternama.
Uređaj za prečišćavanje otpadnih voda izgrađen je 1974. godine. Objekti postrojenja za prečišćavanje komunalnih otpadnih voda locirani su na dve lokacije, koje su međusobno udaljene oko 800 metara.
Idejnim projektom atmosferske kanalizacije Bečeja planirano je da se kanalizaciona mreža atmosferske kanalizacije sastoji od sekundarne mreže, glavnih kolektora i ispusta. Do 2005. godine u Bečeju je izgrađeno samo 23 kilometara atmosferske kanalizacije i koristi se 3,6 kilometara stare kanalizacije u mešovitoj funkciji za atmosferske i otpadne vode. Na perifernim delovima Bečeja atmosferske vode se prihvataju i odvode do melioracionih kanala i Mrtve Tise.
Neostvareni ciljevi
Strateški ciljevi opštine u budućnosti, utvrđeni Strategijom održivog razvoja, su brojni i većina njih nije ostvarena, niti je započet rad na njihovom ostvarivanju. Pomenuti strateški ciljevi su podizanje kvaliteta života i očuvanje životne sredine, izgradnja i poboljšanje kvaliteta putne, železničke i vodne saobraćajne infrastrukture, štednja i pronalaženje alternativnih vidova energije, izgradnja, rekonstrukcija i pravno regulisanje vodovodne, fekalno-kanalizacione i atmosfersko-kanalizacione mreže, izbor severne trase buduće magistrale preko teritorije opštine, izgradnja kvalitetnih lokalnih i regionalnih puteva van naseljenih mesta i povezivanje sa putevima višeg ranga, izgradnja nove potiske magistrale zapadno od Bečeja i trasom pored pruge do Bačkog Petrovog Sela, rekonstrukcija i izgradnja mreže poljoprivrednih puteva ka opštinskom centru i kružni pravac od naselja do naselja, obnavljanje pre svega teretnog železničkog saobraćaja, izgradnja pristanišnih infrastrukturnih objekata na Tisi i kanalu DTD, održavanje detaljne kanalske mreže i korišćenje kanalske mreže za navodnjavanje poljoprivrednog zemljišta umesto za odvodnjavanje, modernizacija zastarelih elektroenergetskih instalacija i trafo-postrojenja, uz paralelno uvođenje podzemnih elektrovodova, novi vidovi štednje i efikasnijeg korišćenja električne energije pristupom stranim razvojnim sredstvima u oblasti obnovljivih izvora energije, aktiviranje eksploatacije geotermalne energije i energije biomase, izrada i ostvarenje projekata zajedničkog vodosnadbevanja Bečeja i naseljenih mesta uz pomoć stranih i domaćih investicija i donacija, izgradnja kompletne fekalne kanalizacije i priključenje svih potrošača na sistem prerade otpadnih voda u Bečeju i naseljenim mestima, rešavanje pravnog statusa atmosferske mreže.
Ekonomski razvoj
Pre desetak godina političari u lokalnoj samoupravi nisu dobro shvatili, za razliku od nekih drugih gradova, svoju ulogu u domenu ekonomskog razvoja Bečeja. Nereformisana lokalna uprava, nedostatak stručnjaka i logistike u lokalnoj upravi i nezainteresovanost nosilaca vlasti da se ozbiljnije suoče sa potencijalima i problemima ekonomskog razvoja uslovili su da opština Bečej bude jedna od onih opština u kojoj nije realizovana, do 2007. godine, nijedna direktna investicija, ni domaća, ni strana. Ako se tome doda i spora privatizacija dojučerašnjih industrijskih giganata, problemi su još vidljiviji, konstatovano je pre oko pet godina. Stiče se utisak da situacija nije mnogo drugačija ni danas, s tim da su tzv. giganti danas privatizovani i propali, upravo zahvaljujući kaubojskoj privatizaciji. Dva najupečatljivija primera su Fadip i PIK „Bečej“.
U Strategiji ekonomskog razvoja opštine iz 2006. godine je pisalo i da mikro, mala i srednja preduzeća rade bez logističke podrške iz lokalne samouprave, kao jedan potpuno neobjedinjeni i nepovezani sistem. S obzirom na to da su dugi niz godina privatnici bili takoreći privrednici drugog reda u okruženju velikih društvenih sistema, trebalo bi da se lokalna uprava angažuje kako bi se podigao kapacitet malih i srednjih preduzeća. Predstavnici opštine danas makar na verbalnom nivou podržavaju razvoj malih i srednjih preduzeća, a opština finansijski pomaže i lokalno udruženje preduzetnika, ali rezultati tih nastojanja za sada nisu naročito vidljivi.
Pre pet godina se navodilo u Strategiji, a ni u međuvremenu se nisu desile skoro nikakve promene, osim kozmetičkih, mada opština ima svoju turističku organizaciju koja se finansira novcem poreskih obveznika, da turizam, kao jedan od velikih potencijala opštine, postoji samo u rudimentarnim formama. Navodi se da je osnivanjem Turističke organizacije opštine Bečej stvorena neophodna karika u lancu razvoja ove vrste privredne delatnosti. Problem su neiskorišćeni resursi u ovoj oblasti.
Što se tiče ekonomskog razvoja, nosilac toga treba da bude poljoprivreda. Međutim, nije. Toliko o Bečeju, koji se nalazi na teritoriji Vojvodine, a sinonim za Vojvodinu je toliko puta bio: špajz Evrope.
Primarna poljoprivredna proizvodnja uglavnom je okrenuta ratarstvu, dok su povrtarstvo, voćarstvo, stočarstvo, u individualnom sektoru tek u povoju. Nacionalna strategija razvoja poljoprivrede, Zakon o poljoprivrednom zemljištu, podsticajne mere Vlade Srbije, registracija poljoprivrednih proizvođača i niz drugih mera unose u ovu oblast promene koje će usloviti i transformaciju bečejske poljoprivrede.
U Strategiji se navodilo: „Nesumnjivo je da će privatizacija PIK ’Bečeja’, koja je u toku u trenutku nastajanja ovog dokumenta, kao i izdavanje državne poljoprivredne zemlje u zakup, bitno odrediti dalji razvoj i strukturu poljoprivredne proizvodnje u Bečeju. S obzirom na poljoprivredne potencijale, nedovoljna razvijenost prehrambene industrije je indikativna u negativnom smislu. Otuda uvreženo mišljenje o Bečeju kao ’sirovinskoj bazi’ dobija svoje utemeljenje“.
Od tada sve je maltene otišlo dođavola.
Za celovitu tužnu sliku o ekonomskom stanju u opštini treba reći da je 2006. godine u njemu živelo i oko 4.300 nezaposlenih, a prosečna plata zaposlenih je bila 22.289 dinara (ispod proseka Republike Srbije).
U 2006. godini pisalo je da su u privredi opštine zastupljene skoro sve privredne grane, pre svega poljoprivreda, industrija, ugostiteljstvo, trgovina, zanatstvo, finansijske i ostale uslužne delatnosti i turizam (?). U svim navedenim oblastima privrede bilo je zaposleno 9.935 radnika. Sa prosečnom platom od 22.289 dinara, opština Bečej je bila u društvu opština koje se graniče sa nerazvijenim opštinama u Vojvodini. U strateškom dokumentu opštine se navodi da se nakon okončanja privatizacije PIK-a „Bečej“ i Fadip holdinga očekuje porast broja nezaposlenih – to se, naravno, i desilo.
Što se ulaganja tiče, ni tu nisu cvetale ruže: u opštini do 2007. godine nije ostvarena nijedna grinfild investicija, nijedna strana kompanija nije imala interes da baš u Bečeju ulaže kapital. Značajnije investicije su bile dokapitalizacija Karbodioksida, koji se sada zove Linde gas Srbija (danas se priča i o selidbi Linde gasa iz Bečeja, međutim, to se do 2011. godine nije desilo) i privatizacija i dokapitalizacija firme Sojaprotein od strane Viktorija grupe.
U Bečeju je do 2007. godine egzistiralo 13 zemljoradničkih zadruga koje su se bavile poljoprivrednom proizvodnjom na oko 30.000 hektara. U strategiji se navodi da je situacija u poljoprivredi opterećena nasleđem društvene svojine, jer je veliki broj radnika u primarnoj poljoprivrednoj proizvodnji svoju egzistenciju zasnivao na radnom odnosu u PIK-u, Sojaproteinu, Bag Deku, a nakon svojinske transformacije tih firmi došlo je i do otpuštanja radnika, a privatni poljoprivredni sektor nije bio u mogućnosti da zaposli viškove radnika. Ni propisi ne podstiču naročito zaposlenost radnika na privatnom posedu, pa privatni poljoprivrednici zapošljavaju sezonske radnike „na crno“.
Poseban problem u opštini predstavljaju staračka domaćinstva koja su nekomercijalna gazdinstva. Devastacija života na selu uslovila je migraciju mladih ka varošima i gradovima, te je ruralni razvoj ostavljen generacijama srednje i starije dobi. Nepostojanje lokalnih politika za ruralni razvoj opštine Bečej, i pratećih fondova predstavlja veliki problem za razvoj poljoprivrede u selima koja su tradicionalno naslonjena na ovu vrstu delatnosti.
Trebalo bi da se vlasnici malih poseda udružuju, da se opredeljuju za druge kulture i drugu vrstu proizvodnje od aktuelne (povrtarstvo, voćarstvo). Važno je reći da je nemaština uticala i na to da bečejska poljoprivreda zaostaje u tehnološkom i tehničkom smislu i zbog toga je poljoprivreda postala nekonkurentna u odnosu na okruženje, tako da samo mali broj poljoprivrednih proizvođača izvozi na inostrana tržišta. Navodi se i da je stočarska proizvodnja nedovoljno zastupljena u opštini, mada ima potencijala. Sistematsko rušenje i uklanjanje salaša sredinom XX veka u bečejskom ataru doveli su do toga da se u farmerizaciju poljoprivrednih proizvođača mora krenuti od nule. Izgradnja infrastrukture u ataru predstavlja uslov bez koga se ne može (elektrifikacija, pre svega, dovođenje letnjih puteva u pristojno i upotrebljivo stanje, izmuljivanje kanala za navodnjavanje).
Mali preduzetnici i ostali
Do 2007. godine je na teritoriji opštine registrovano 788 preduzetnika sa više od 2.000 zaposlenih. Od velikog broja registrovanih preduzeća za prevoz putnika (11 registrovanih taksi vozila) i robe najznačajnije je Bečejprevoz.
U opštini je u to vreme poslovalo 18 banaka, nekoliko agencija i biroa za pružanje usluga iz knjigovodstva, projektovanja, konsaltinga itd. Postojao je i veliki broj advokatskih kancelarija. Pokušaj da se 2005. godine instalira tzv. razvojno-informacioni centar opštine Bečej sa ciljem objedinjavanja privrednih potencijala, pravljenja baze podataka, izrade razvojnih projekata i aplikacija ka raznim fondovima, nije realizovan zbog političkih turbulencija u lokalnoj samoupravi. Danas postoje kancelarije (Odeljenje za privredu, Agrokancelarija) u opštini koje se manje-više bave tim poslovima, ali ne postoji sveobuhvatna statistika o tome kakav je učinak tih kancelarija i da li bečejski privrednici imaju projekte za koje nalaze finansijere.
Nije mnogo učinjeno ni na polju privlačenja investitora, opština 2007. nije imala – koliko se zna, nema ni danas – prospekt potencijalnih ulaganja, tzv. katalog Cena biznisa u opštini Bečej, u kom bi potencijalni investitori mogli na jednom mestu da dobiju informacije o lokacijama i lokalnim podsticajnim merama ulaganja sa projektovanim cenama zemljišta, naknadama za građevinsko zemljište, cenama priključaka na infrastrukturu, i tako dalje. Nažalost, u opštini nije pokrenuto ni stvaranje industrijskih klastera, biznis inkubatora, a to privatno preduzetništvo čini nedovoljno organizovanim segmentom ekonomskog razvoja lokalne zajednice.
U strategiji se navodi da neupotrebljivost železničkog saobraćaja, nepostojanje petlje na koridoru 10 (kod Bačke Topole), nepostojanje luke (na Kanalu DTD) ukupnu industriju i poljoprivrednu proizvodnju opštine Bečej (dovoz sirovina, odvoz proizvoda) čini nedovoljno konkuretnom jer je usmerena samo na jedan vid saobraćaja – na puteve, koji su u relativno lošem stanju i to stanje se ne popravlja, štaviše.
Jedna od velikih grešaka je što je opština odustala od izgradnje mosta koji bi povezivao Bečej i Novi Bečej (Bačku i Banat). Taj most sada spaja Adu i Padej, a verovatno će pozitivno uticati i na ekonomski razvoj te sredine.
Za ekonomski razvoj bilo bi potrebno da opština bude konkurentna i na domaćem i na inostranom tržištu s kvalitetnim poljoprivrednim proizvodima, a da se ne bazira samo na primarnoj proizvodnji; da se povećaju investicije u lokalnu privredu; tu su još i otvaranje novih radnih mesta; izgradnja banje; formiranje specijalizovanih udruženja poljoprivrednika; razvoj komercijalnih gazdinstava sa standardizovanom i sertifikovanom proizvodnjom; racionalna nabavka i korišćenje mehanizacije; racionalno gazdovanje prirodnim resursima; stvaranje adekvatnih uslova za investiranje; povezivanje lokalne samouprave i lokalne privrede; podsticanje samozapošljavanja i podrška malim i srednjim preduzećima i preduzetnicima; podrška preko opštinskog Fonda za razvoj; usvajanje EU standarda; formiranje poljoprivredne akademije; razvijanje svesti mladih o važnosti poljoprivredne proizvodnje za opštinu; baza podataka o potrebama za profilom kadrova; prekvalifikacija; osnivanje centra za razvoj udruženja poljoprivrednika i komercijalnih porodičnih gazdinstva; promocija registracije komercijalnih porodičnih gazdinstva; razvoj partnerskih odnosa radi realizacije ratarske (semenske), stočarske i povrtarske proizvodnje; razvoj preradnih kapaciteta kao zajedničkog interesa; udruživanje radi zajedničkog nastupa na tržištu; razvoj kooperativa; izgradnja mini farmi krava; izgradnja tovilišta za junad, svinje i živinu; razvoj uzgoja ovaca i pčelarstva; primena standarda u proizvodnji; minimiziranje uticaja na životnu sredinu; proizvodnja povrća za svežu upotrebu i za prerađivačku industriju; povećanje kvaliteta, prinosa i obima semenske proizvodnje, soje, krmnog bilja; obezbeđivanje zemljišta za organsku proizvodnju; izgradnja sistema za navodnjavanje i njihovo održivo korišćenje; formiranje i unapređenje industrijskih zona; izrada kataloga potencijalnih investicija; razvoj biznis inkubatora i industrijskih klastera; podsticaj korišćenju alternativnih izvora energije u industrijskoj proizvodnji (biomasa, termalne vode); saradnja i dijalog lokalne samouprave i privrede itd.
Turizam i ugostiteljstvo
Turizmom, kao s potencijalno značajnom privrednom granom, u Bečeju se ne bave preterano ozbiljno, bez obzira na to što postoje potencijali, međutim, lokalne vlasti do danas nisu shvatile značaj turizma, ili su shvatile samo na verbalnom nivou i za predizborne svrhe. Nekoliko godina nakon izrade strategija održivog i ekonomskog razvoja tek se počinje ozbiljnije raditi na projektu izgradnje turističkog kompleksa, bečejske komercijalne banje, ali su se i u toj oblasti pojavile nesuglasice između partnera u lokalnoj koalicionoj vlasti, te postoji bojazan da od tog velikog projekta neće biti ništa ili bar ne u dogledno vreme.
U lokalnim strategijama 2007. godine se navodilo da je za izgradnju i razvoj banje neophodan odgovarajući prostor, a Bečej ima površinu koja je i urbanistički i prirodno pogodna za izgradnju banje i ostalih sadržaja. Reč je o površini koja je Generalnim urbanističkim planom namenjena za sportsko-rekreacionu zonu, a čini je Goranski park, bivši hipodrom, Donji park, gradski stadion i šuma oko njega. Veličina tog zemljišta je dovoljna da se banjski kompleks planski gradi i razvija bez opasnosti da pređe optimalnu gustinu izgrađenosti i naruši zeleni ambijent koji je karakterističan za banje. Vlasnik pomenutog prostora je lokalna samouprava (odnosno, do donošenja propisa o povraćaju imovine lokalnim samoupravama, država Srbija). Blizina centra grada osigurava izuzetno povoljne uslove za komunalno opremanje banje svim potrebnim instalacijama.
Naravno, već postojeća Jodna banja i termalni izvori predstavljaju osnov za razvoj turizma, ali je banja danas u ozbiljnim problemima, jer je objekat zapušten, oronuo, oprema nedovoljna i zastarela, nema smeštajnih kapaciteta za nepokretne bolesnike, nerešeni su svojinski odnosi, kao i pravni, jer banja nije registrovana na osnovu Zakona o banjama iz 1994.
Što se tiče „organizovanog“ bavljenja turizmom, lokalna vlast je 2006. godine osnovala Turističku organizaciju Bečeja, a tako je trebala biti stvorena osnova za razvoj turizma u opštini Bečej (rezultati ni 2011. godine nisu naročito vidljivi). Inače, najveći neiskorišćen potencijal za razvoj turizma u Bečeju su izvori termalne vode (ova voda se, osim za zagrevanje hotela „Bela lađa“ i OSC-a „Mladost“, koristi u terapeutske svrhe u Jodnoj banji koja je osnovana 1904. godine).
Značajan turistički potencijal mogu da budu i prirodna dobra na teritoriji opštine, međutim, do 2006. godine nije pokrenuta nijedna inicijativa za stavljanje pod zaštitu nekoliko (četiri) prirodnih oaza, što bi stvorilo tzv. zeleni koridor koji bi predstavljao turističku atrakciju na ovom području. Do 2011. jedino je Stara Tisa na Bisernom ostrvu proglašena za park prirode, kojim gazduje Javno preduzeće Komunalac.
Potencijalnim turistima, kojih nema preterano mnogo, mogu da budu interesantne i prelepe građevine u Bečeju. U centru grada, recimo, nalaze se Srpska pravoslavna crkva, podignuta 1858. godine, i rimokatolička crkva koja je svoj sadašnji oblik dobila 1830. godine. Pravoslavna crkva je značajna, osim lepote građevine, i zbog ikonostasa koji je oslikao Uroš Predić.
Osim dve crkve, u centru grada nalazi se i zgrada opštine iz 1881. godine, zadužbina baronice Eufemije Jović iz 1894. godine, zgrada srednje mašinske škole iz 1861. godine, zgrada Gradskog pozorišta i Ekonomske škole (bivši hotel „Central“), kao i zgrada štamparije Proleter iz 1886. godine. Ustava na ušću Velikog bačkog kanala i Tise i nekadašnji dvorac Bogdana Dunđerskog (sadašnji hotel „Fantast”) takođe su turistički potencijali. Mnogi arheološki lokaliteti takođe predstavljaju specifično kulturno nasleđe: Čik (srednjevekovno naselje), Ribnjak (neolitsko naselje), Vinogradi (neolitsko naselje), Perlek (srednjevekovno naselje), Botra, Donje Ugarnice (sarmatsko naselje).
Tu je, zatim, Gradski muzej koji je posednik 10.000 predmeta koji su vezani za istorijsko i kulturno nasleđe Bečeja, ali muzej do danas nije rešio problem prostora za stalnu postavku istorijata opštine, a to bi moglo da bude interesantno i za turiste. Pored toga, objekti muzeja su u veoma lošem stanju, a čak ni danas nema naznaka da će te zgrade biti adaptirane i rekonstruisane.
Manifestacije koje se održavaju u Bečeju, a imaju širi značaj, kao i turistički potencijal, doduše neiskorišćen, su: festival scenskog stvaralaštva dece – Majske igre, Umetničko takmičenje srednjoškolaca, Kőketánc – vojvođanska smotra folklora i Dani krastavaca u Bačkom Petrovom Selu. Greška onih koji se u Bečeju institucionalno bave kulturom i turizmom je to što te manifestacije nisu povezane u jednu organizacionu celinu i ne prethodi im adekvatan PR. Ista je situacija i sa novouspostavljenim Danom grada Bečeja koji se obeležava 1. avgusta.
Na udaljenosti od 12 kilometara od Bečeja na putu Bečej – Bačka Topola nalazi se hotel „Fantast” i kapela koju je oslikao Uroš Predić. Radi se o dvorcu veleposednika Bogdana Dunđerskog. Na obali Tise nalazi se i hotel „Bela lađa” uz koji se nalaze otvoreni i zatvoreni bazeni, sportska hala, gradski stadion, bivši hipodrom, Goranski park, kej, Donji park. Svi ti „kapaciteti” su nedovoljno iskorišćeni.
U opštinskoj strategiji piše da prema projekcijama koje se odnose na razvoj banjskog ali i ostalih segmenata turizma u Bečeju, potrebno je izgraditi nekoliko manjih hotela ili hostela, bungalova sa kompletnom pansionskom uslugom. U vezi sa smeštajem gostiju potrebno je aktivirati privatni smeštaj koji u Bečeju skoro da i ne postoji. Piše i da se u oblasti ugostiteljske ponude moraju preduzeti mere koje će omogućiti investitorima da novac ulože u nacionalne restorane, halas čardu, restorane brze hrane, pivnice i vinarije, vegetarijanske restorane, noćne klubove.
Trebalo bi zatim izgraditi i ugostiteljsko-zabavni centar uz Tisu koji bi sadržao objekte uslužnih delatnosti kakvi postoje u svim turističkim centrima.
U opštini Bečej danas ne postoji nijedan projekat urbane definicije parkovskih površina, napisali su 2007. izrađivači strategije. Osim zelenila, neodržavanih staza, malobrojnih i neodržavanih klupa i kanti za smeće i devastiranih dečjih igrališta ne postoji ništa u smislu jasnog socijalnog sadržaja bečejskih parkova.
Seoski turizam, kao ni svi drugi vidovi turizma, nema tradiciju u Bečeju, ali je u svetu u ekspanziji. U okviru seoskog turizma moguće je razviti više oblika turizma, recimo, kao što su Dani krastavaca u Bačkom Petrovom Selu, lovno-ribolovni i vikend turizam. Za tu vrstu turizma najveći interes su pokazali stanovnici Poljanica, mada odlične performanse imaju i Bačko Gradište (Biserno ostrvo, Stara Tisa) i Bačko Petrovo Selo (reka Čik).
Opština Bečej ima solidan broj zatvorenih i otvorenih sportskih objekata koji mogu zadovoljiti ne samo potrebe građana Bečej i sportskih organizacija, već mogu biti dobra osnova za razvoj sportskog turizma. Podrazumeva se da neke sportske objekte treba renovirati i sanirati. Jedno od bolnih tačaka je krov sportskog centra, koji je sasvim propao, ali za sada nije obezbeđen novac za njegovu popravku, koji, čini se, neće izdržati dugo, jer je već prilično propao. Radi se o krovu objekta koji ima 3.500 sedišta u svom zatvorenom delu i koji predstavlja okosnicu sportskog turizma opštine.
Geografski položaj Bečeja koji se nalazi na raskrsnici putnih pravaca uz mogućnost revitalizacije rečnog i železničkog saobraćaja nudi dobar potencijal za zadržavanje, odmor, predah i noćenje turista u tranzitu.
Tisa kao plovna i tranzitna reka, povezanost sa kanalom DTD, reka Čik, nameću potrebu za ozbiljnim pozicioniranjem Bečeja kao destinacije za nautičke turiste. Sa dobrom marinom, sa mogućnošću prihvata regata, sa čamcima za iznajmljivanje, brodićima za izlete, splavovima, postoje dobri izgledi za ovu vrstu turizma.
U strategiji razvoja opštine Bečej stoji da su posle analize stanja izrađeni sledeći strateški planovi za oblast turizma: izgradnja banjskog kompleksa; dobijanje statusa banjskog grada; privlačenje korisnika banjskih usluga i turista; podizanje nivoa turističke ponude opštine i razvoj drugih vidova turizma; definisanje prava korišćenja termalne vode; privredna diplomatija; podsticajne mere od strane lokalne samouprave na bazi privatno-javnih partnerstava; podsticaj i ohrabrivanje domaćinstava u pravcu otvaranja privatnog smeštaja; kategorizacija smeštajnih kapaciteta; standardizacija i edukacija zaposlenih u oblasti usluga; kategorizacija ugostiteljskih objekata i uslužne delatnosti; podizanje nivoa komunalne infrastrukture i uređenosti javnih površina i objekata (šetališta, biciklističke staze, parkovi, plaža…); edukacija zaposlenih u Turističkoj organizaciji opštine; stalnost prihoda Turističke organizacije opštine Bečej za promociju grada; izrada baze podataka turističkih potencijala; priprema projekata za moguće investitore ili donatore; organizovanje studijskih/učeničkih i eko kampova na lokacijama zaštićenih prirodnih dobara (Mrtva Tisa kod Čuruga, Ribnjak, Beljanska bara, Donji veliki rit); očuvanje i unapređenje arhitektonsko-kulturnog nasleđa (objekti, kulturno-istorijski spomenici, lokacije); podsticaj kulturnim manifestacijama; realizacija projekta „Poljanice – ekoselo” (podsticaj seoskom aktivnom turizmu); unapređenje i održavanje sportskih terena i objekata i organizovanje sportskih manifestacija i seminara; uređenje lovnih i ribolovnih područja; izgradnja marine na Tisi; nakon sanacije, uređenje Stare Tise kod Medenjače za potrebe nautičkog turizma i vodenih sportova; uređenje površina za kamping itd.
Socijalna zaštita
Socijalno stanje stanovništva predstavlja osnovu za objektivnu identifika-ciju socijalnih problema kako bi se formirala strategija razvoja u socijalnoj zaštiti. U Bečeju u okviru socijalne zaštite postoji Centar za socijalni rad, Gerontološki centar sa odeljenjem u Bačkom Petrovom Selu i dnevni boravak za stare osobe u Novom selu.
Prema podacima iz strategija, od 40.987 stanovnika u opštini Bečej (prema poslednjem popisu stanovništva) 2007. godine njih 3.682 ili 8,98 posto su bili korisnici nekih od prava iz socijalne zaštite. Najveći broj korisnika bilo je na području III Mesne zajednice i Bačkog Petrovog Sela. Romsko stanovništvo koje živi uglavnom u nehigijenskim naseljima, naročito je niskog socio-ekonomskog statusa (oko 1.000 stanovnika). Pored toga, oko 7.730 ili 18,91 posto starih osoba ima potrebu da im se pomogne (ostali su bez porodične zaštite). Tim vidom zaštite se bave u Gerontološkom centru, a sa decom sa lakom i umerenom retardacijom, koja su najčešće neka od kategorija socijalne zaštite, bave se u školi „Bratstvo”.
Pravo na materijalno obezbeđenje porodice 2006. godine ostvarilo je 1.926 osoba (634 porodice), od toga 263 nesposobnih za rad, 822 nezaposlenih, a 838 spada u kategoriju dece i studenata. Loše je što su se povremeno neracionalno koristila sredstva iz budžeta opštine za jednokratna davanja, da su finansijska sredstva bila nedovoljna za realizovanje većeg broja programa, i postojalo je nedovoljno sredstava za angažovanje većeg broja stručnih radnika u Centru za socijalni rad.
U strategiji piše da je u odnosu na 2005, u toku 2006. godine povećan broj dece u hraniteljskim porodicama, a smanjen je njihov broj u ustanovama.
Strateški ciljevi u oblasti socijalne zaštite su: stvaranje društva solidarnosti i humanosti putem dobro organizovane mreže socijalne zaštite; dobro organizovano zdravstvo na teritoriji opštine; dostupnost najsavremenije dijagnostičke i terapijske opreme i uređaja i dostupnost istih svim stanovnicima; smanjenje siromaštva; unapređenje obrazovanja i kulture dece i odraslih; unapređenje položaja dece bez roditeljskog staranja, odraslih i starih bez adekvatnog staranja, dece, odraslih i starih sa posebnim potrebama; zaštita dece, žena i nemoćnih od zlostavljanja i zanemarivanja; bolja informisanost tih kategorija stanovništva; reorganizacija i racionalizacija primarne zdravstvene zaštite; definisanje pozitivne pronatalne politike; otvaranje kancelarije za borbu protiv siromaštva; jednokratna pomoć; usvajanje, porodični i domski smeštaj; osposobljavanje i edukacija porodica koje žele da budu u sistemu hraniteljstva dece sa posebnim potrebama; smeštaj starih u ustanove socijalne zaštite i hraniteljske porodice; specijalni nastavno-obrazovni program koje bi finansirala opština iz sopstvenih sredstava; urgentna hraniteljstva (zbog zlostavljanja ili zanemarivanja, privremenog karaktera); obaveštavanje o pravima i mogućnostima u socijalnoj zaštiti; proširivanje usluge kućne nege; formiranje novih radnih jedinica u Domu zdravlja iz već postojećih preraspodelom kadrova (službe kućnog lečenja, nova specijalistička služba s više specijalista, radiološka dijagnostika) itd.
Bez sistema
Peter Knezi, predsednik opštine Bečej nije imao odgovore na pitanja vezana za najbitnije strateške ciljeve Strategije održivog razvoja opštine Bečej, uz obrazloženje da nije upućen u tu materiju. Podsetimo još jednom da je strategija usvojena na sednici lokalnog parlamenta 2007. godine, a u junu 2010. godine je osnovana radna grupa za preispitivanje postojećih strategija u opštini Bečej (između ostalog i Strategije održivog razvoja), koja je napravila popis postojećih strategija. Zaključeno je da ne postoji sistem koji definiše ko, kada i na koji način ostvaruje ciljeve navedene u strateškim dokumentima, da ne postoji dokumentacija, da u većini nema definisanih struktura i mehanizama monitoringa, evaluacije i finansiranja. Opštinsko veće je prihvatilo izveštaj te radne grupe i iniciralo formiranje nove radne grupe koja će „na osnovu nalaza prve radne grupe izraditi konkretne korake oko uvođenja kompatibilnosti između raznih strategija i akcionih planova sa konkretnim predlozima za izmenu i dopunu istih”.
Jasno je da su strategije opštine, čija izrada nije bila besplatna, mrtvo slovo na papiru i da niko ne želi da ih realizuje, a to znači i da niko zaista ne želi razvoj grada.
Stiče se i utisak da smo u mnoštvu radnih grupa izgubili iz vida ono što je bio cilj Strategije održivog razvoja opštine Bečej, a to je boljitak i napredovanje opštine u cilju poboljšanja kvaliteta života sadašnjih i budućih generacija.
U sledećem dodatku ćemo pisati o tome da li je za pet godina od donošenja strategija ipak nešto od predviđenih ciljeva dostignuto.
B.M.
Objavljivanje dodatka pomoglo je Ministarstvo kulture Republike Srbije
