trg_fontane
Antikorupcijski plan opštine Bečej od 2019. do 2023. godine usvojen je 26. juna na sednici Skupštine opštine Bečej, a rokovi za realizaciju pojedinih aktivnosti su „tesni“: 31. decembar ove godine, te će Radno telo za praćenje primene Lokalnog akcionog plana za borbu protiv korupcije opštine Bečej, čiji su članovi nakon sprovedenog konkursa već predloženi (videti okvir teksta), imati pune ruke posla.
Jedna od oblasti koju je neophodno kontrolisati, kako je predviđeno u Lokalnom akcionom planu za borbu protiv korupcije su javna-privatna partnerstva i koncesije.
Kako „izbeći“ korupciju u javno-privatnim partnerstvima?
To je sada aktuelna tema, jer opština upravo formira javno-privatno partnerstvo za rekonstrukciju dela javne rasvete.
U antikorupcijskom planu piše da „javno privatno partnerstvo (JPP) predstavlja dugoročnu saradnju između javnog i privatnog sektora, odnosno partnera iz javnog i privatnog sektora, radi obezbeđenja finansiranja, izgradnje, rekonstrukcije, upravljanja ili održavanja infrastrukturnih i drugih objekata od javnog značaja i pružanja usluga od javnog značaja. Javno-privatna partnerstva se uglavnom uspostavljaju u realizaciji projekata ili radi pružanja usluga koje tradicionalno obezbeđuje javni sektor, ali koji iz različitih razloga, potreba i opravdanosti u realizaciju tih projekata uključuju privatni sektor, uz adekvatnu podelu ulaganja, rizika, odgovornosti i dobiti među partnerima. Koncesija, pak, predstavlja vrstu JPP, odnosno vrstu ugovorne saradnje između javnog i privatnog partnera, kojom je uređeno komercijalno korišćenje prirodnog bogatstva, odnosno dobra u opštoj upotrebi koja su u javnoj svojini ili obavljanje delatnosti od opšteg interesa. Koncesijom nadležno javno telo ustupa domaćem ili stranom subjektu prirodna bogatstva ili dobra u javnoj svojini na određeno vreme, pod posebno propisanim uslovima, uz plaćanje koncesione naknade, pri čemu privatni partner sam snosi rizik vezan za komercijalno korišćenje predmeta koncesije. Usled sličnosti između karaktera ova dva koncepta, kao i sličnosti sa stanovišta rizika od korupcije, JPP i koncesije se uobičajeno tretiraju istovrsno, što će i u ovom dokumentu biti slučaj. Imajući u vidu rizike da saradnja predstavnika javnog i privatnog sektora budu nesvrsishodni i da imaju za cilj ostvarivanje pojedinačnih ili privatnih interesa na štetu javnog interesa, nužno je posvetiti posebnu pažnju rizicima korupcije u ovoj oblasti. Značaj ovog pitanja prepoznat je i prilikom donošenja Nacionalne strategije za borbu protiv korupcije u Republici Srbiji za period od 2013. do 2018. godine i Akcionog plana za njeno sprovođenje. Aktuelni Zakon o javno-privatnom partnerstvu i koncesijama (Službeni glasnik RS, br. 88/11, 15/16 i 104/16) usvojen je 2011. godine. Njime se uređuju uslovi i način izrade, predlaganja i odobravanja projekata JPP; određuju subjekti nadležni, odnosno ovlašćeni za predlaganje i realizaciju ovih projekata; prava i obaveze javnih i privatnih partnera; oblik i sadržina ugovora o JPP sa ili bez elemenata koncesije i pravna zaštita u postupcima dodele javnih ugovora; uslovi i način davanja koncesije, predmet koncesije, subjekti nadležni, odnosno ovlašćeni za postupak davanja koncesije, prestanak koncesije; zaštita prava učesnika u postupcima dodele javnih ugovora; osnivanje, položaj i nadležnost Komisije za JPP, kao i druga pitanja od značaja za ovo partnerstvo, sa ili bez elemenata koncesije, odnosno za koncesiju. Imajući u vidu činjenicu da JLS (jedinica lokalne samouprave, prim. nov) kao javna tela mogu biti partneri u JPP, kao i da se najveći broj do sada podnetih predloga ili ostvarenih JPP sprovodi na lokalnom nivou, neophodno je uspostaviti adekvatne interne i institucionalne mehanizme kojima bi se na lokalnom nivou otklonili rizici u primeni normativnog okvira u ovoj oblasti. Zakon i podzakonska akta predviđaju različite sisteme kontrole, kao i značajnu ulogu Komisije za JPP – bez obzira na to, svaki javni partner, odnosno JLS u ovom slučaju, ima značajna ovlašćenja u iniciranju, proceni i odobravanju projekata, kao i u procesu kontrole ugovora za JPP, pa je kroz LAP potrebno uvesti određene mere za otklanjanje rizika u ovoj oblasti“.
Proklamovani cilj bečejskog plana protiv korupcije je da se uspostave interni mehanizmi kojima se otklanjaju rizici od korupcije u primeni propisa u oblasti javno-privatnih partnerstava. U tom cilju treba usvojiti interni akt kojim se definišu lokalno specifične oblasti koje mogu biti predmet koncesije, a u skladu sa prirodnim resursima i drugim javnim dobrima koji postoje na teritoriji opštine, kao i u skladu sa potrebama stanovništva. Potrebno je, navodi se u antikorupcijskom planu, usvojiti i interni akt kojim se uspostavlja obaveza izrade studije opravdanosti i/ili izvodljivosti uspostavljanja JPP; uspostavlja procedura i definišu kriterijumi za davanje saglasnosti na predlog projekta JPP bez elemenata koncesije; uspostavlja procedura za usvajanje predloga za donošenje koncesionog akta koji pripremi nadležno javno telo; uspostavlja procedura za davanje saglasnost na konačni nacrt javnog ugovora.
Sledi usvajanje akta kojim se definiše šta su objektivni razlozi za ograničavanje odgovornosti članova konzorcijuma koji se pojavljuje kao privatni partner u JPP. Na redu je i interni akt kojim se uvodi obaveza dodatnog obrazloženja za izbor konkretnog roka na koji se zaključuje javni ugovor. Potreban je još jedan interni akt kojim se propisuje način na koji će lokalna samouprava procenjivati da li se učešćem predlagača u pripremi predloga projekta narušava konkurencija; definisanje koraka koji su potrebni da se eventualna konkurentska prednost neutrališe; način donošenja zaključka da se konkurentska prednost ne može neutralisati; način na koji se obezbeđuju kapaciteti opštine za ovakve procene.
Treba doneti i interni akt kojim se propisuju uslovi i kriterijumi u pogledu imenovanja lica koja čine stručni tim koji izrađuje konkursnu dokumentaciju, vrši procenu vrednosti koncesije, izrađuje studiju opravdanosti davanja koncesije i preduzima sve ostale radnje koje prethode postupku davanja koncesije. Pominju se i elementi upravljanja sukobom interesa koji podrazumevaju najmanje: potpisivanje izjave o nepostojanju privatnog interesa u vezi sa partnerom; uspostavljanje instituta izuzeća u slučaju postojanja privatnog interesa; propisivanje odgovornosti za člana stručnog tima za koga se utvrdi da je bio u sukobu interesa; uspostavljanje instituta poništavanja odluka za koje se utvrdi da su donete u okolnostima sukoba interesa. Jedan od koraka je interni akt kojim se propisuje interna organizaciona procedura sprovođenja nadzora nad realizacijom javnih ugovora. Svi navedeni akti treba da budu usvojeni do 31. decembra 2019. godine.
Vreme je za uzbunjivače
U antikorupcijskom planu lokalne samouprave Bečeja, predviđeno je i razotkrivanje korupcije kroz zaštitu uzbunjivanja i kroz upravljanje prijavama i predstavkama korisnika usluga na rad službenika i organa opštine Bečej.
Prijavama sumnje na korupciju koja dolazi od zaposlenih i/ili korisnika usluga organa opštine Bečej (uzbunjivača), omogućava se razotkrivanje i sankcionisanje potencijalnih slučajeva korupcije. Ovi mehanizmi imaju i preventivnu ulogu, jer njihovo postojanje odvraća potencijalne aktere koruptivnih radnji. Zbog značaja koji imaju za prijavu sumnji na korupciju ili druge nepravilnosti, pa i na postupanja službenika u slučajevima koji ne moraju uvek imati veze sa korupcijom, važno je ove mehanizme detaljnije razraditi i omogućiti njihovo funkcionisanje na nivou opštine Bečej. Osim toga, zaštita lica koja prijavljuju sumnju na korupciju poseban je izazov.
Ova oblast je regulisana Zakonom o zaštiti uzbunjivača (Sl. glasnik RS, broj 128/2014) koji je počeo da se primenjuje 1. juna 2015. godine. Prema čl. 16 Zakona, svaki poslodavac (a time i svaki organ javne vlasti) koji ima više od deset zaposlenih ima obavezu da opštim aktom uredi postupak unutrašnjeg uzbunjivanja, kao i da svoj opšti akt istakne na vidnom mestu u instituciji. Međutim, lokalnim planom za borbu protiv korupcije potrebno je ojačati mehanizam primene i praćenja i Zakona i internog akta i to pre svega kroz obaveštavanje zaposlenih o pravima i obavezama koje proističu iz pravnog okvira, kroz uspostavljanje obavezujućeg mehanizma izveštavanja o primeni akta, kao i kroz adekvatnu obuku lica koja su nadležna za prijem prijava sumnje na korupciju. Na taj način opština Bečej svojim internim antikorupcijskim planom jača ovu oblast i iskazuje posvećenost adekvatnoj i suštinskoj primeni postojećih i obavezujućih propisa u oblasti zaštite uzbunjivača, piše o antikorupcijskom dokumentu opštine.
Organi i službe jedinice lokalne samouprave dužni su da svima omoguće podnošenje pritužbi na svoj rad i na nepravilan odnos zaposlenih. Na podnete pritužbe organi i službe jedinice lokalne samouprave dužni su da odgovore u roku od 30 dana, ako podnosilac pritužbe zahteva odgovor. Time je dat pravni okvir koji omogućava korigovanje rada organa opštine Bečej u skladu sa podnetim pritužbama stranaka u različitim oblastima, pa i onim koji se odnose na korupciju, sumnju na korupciju ili neke druge vrste odnosa između organa i građana čiji su uzrok ili ishod korupcija. Uvođenje efikasnih mehanizama za žalbene procedure jeste jedno od polja delovanja lokalnog antikorupcijskog plana.
Zato treba uspostaviti obavezu izveštavanja o primeni internog akta koji se odnosi na postupak unutrašnjeg uzbunjivanja i postupanja po prijavama uzbunjivača; obavezu objavljivanja izveštaja/delova izveštaja o primeni internog akta koji se odnosi na postupak unutrašnjeg uzbunjivanja i postupanja po prijavama uzbunjivača, u skladu sa propisima koji regulišu zaštitu podataka o ličnosti. Neophodno je usvojiti Pravilnik o primeni i praćenju primene Zakona o zaštiti uzbunjivača, kojim će se obuhvatiti i ova oblast – rok je 31. decembar 2019. Tu je zatim i regulisanje procedura za žalbe na rad zaposlenih u organima opštine; potrebno je usvojiti i interni akt kojim se reguliše procedura za žalbe na rad zaposlenih u organima opštine Bečej, objavljivati proceduru na internet prezentaciji opštine Bečej i u prostorijama organa opštine na mestu vidljivom strankama, izraditi periodične analize delotvornosti postupanja organa opštine Bečej po podnetim predstavkama stranaka i objaviti ih na internet prezentaciji opštine i organizovati obuku za lica koja su određena za postupanje po predstavkama stranaka – rok je 31. decembar 2021. godine.
Odgovornost za (ne)funkcionisanje opštinskih preduzeća
Jedna od oblasti plana je odnos između opštine Bečej i javnih službi, javnih preduzeća i drugih organizacija koje osniva i delom ili u potpunosti finansira i kontroliše. Naime, kao se navodi u planu, jedinice lokalne samouprave osnivaju, finansiraju i nadziru rad ustanova, službi, organizacija i javnih preduzeća, kojima poveravaju vršenje nadležnosti od javnog i opšteg interesa za lokalno stanovništvo.
Broj, vrsta i delokrug rada ovih organa se razlikuje od jedne do druge opštine, ali je svima zajedničko to što se odgovornost za njihovo (ne)funkcionisanje nalazi na organima opštine koji ih osnivaju i kontrolišu i koji rad prethodno navedenih organa treba da regulišu i sa stanovišta antikorupcijskih mehanizama. Opština Bečej je osnivač tri javna preduzeća, pet ustanova i dva društva sa ograničenom odgovornošću.
Odnosi između osnivača i javnih preduzeća, službi, organizacija i ustanova koje ona osniva nisu jednoznačni i jednostavni. Odnosi su dodatno usložnjeni činjenicom da se jedan deo ovih organa finansira iz sopstvenih sredstava, pruža usluge pod komercijalnim uslovima, a neretko predstavlja i monopoliste u pružanju određenih usluga, što dodatno jača njihovu (ne)formalnu moć i poziciju. Dalje, za pojedine oblasti od opšteg interesa postoji podeljena nadležnost između lokalnih i republičkih institucija, u kojoj jedan deo upravljanja i kontrole vrši lokalna samouprava, a drugi deo republički organi. Veoma različiti kapaciteti lokalne samouprave da se bave prenetim nadležnostima u ovim oblastima često rezultiraju neujednačenom praksom, lošim upravljanjem i odsustvom kontrole nad ovim organima javne vlasti, što stvara povoljne okolnosti za korupciju, naročito „političku korupciju“.
Zbog toga, lokalni antikorupcijski planovi treba da sadrže i mere za regulisanje odnosa između opštine i onih organa za čije je funkcionisanje ona odgovorna. Potrebno je usvojiti javne politike na nivou opštine Bečej koje smanjuju postojeća diskreciona ovlašćenja, uspostavljaju kriterijume za donošenje odluka, jačaju sistem kontrole i povećavaju transparentnost u upravljanju javnim preduzećima na lokalnom nivou.
Skupština opštine, pre procesa imenovanja predsednika i članova nadzornog odbora javnog preduzeća, treba da formira posebnu komisiju/telo (odnosno unapređuje njihov rad tamo gde takva tela već postoje) čiji je zadatak da formira listu kandidata sa obrazloženjem ispunjenosti uslova, koja se potom dostavlja plenarnoj sednici Skupštine radi imenovanja predsednika i članova nadzornog odbora. Rok za to je 31. decembar 2020. godine. Elementi upravljanja sukobom interesa podrazumevaju najmanje: potpisivanje izjave o nepostojanju privatnog interesa u vezi sa učesnicima konkursa, uspostavljanje instituta izuzeća u slučaju postojanja privatnog interesa, propisivanje odgovornosti za člana komisije za kog se utvrdi da je bio u sukobu interesa i instituta poništavanja odluka za koje se utvrdi da su donete u okolnostima postojanja sukoba interesa.
Treba doneti i novu Odluku o kriterijumima i načinu i postupku imenovanja direktora javnih preduzeća čiji je osnivač opština Bečej na način da se uspostavi institut izuzeća, odgovornost članova Komisije i institut poništavanja odluke – rok za ovaj posao je 31. decembar 2020. godine.
Na internet prezentaciji opštine potrebno je objaviti sva dokumenta o radu Komisije za sprovođenje konkursa za izbor direktora (zapisnici, odluke…) – rok je 31. decembar 2020. godine.
Potrebno je, zatim, usvojiti interni akt kojim se propisuju kriterijumi na osnovu kojih se utvrđuje da li je direktor postupao suprotno pažnji dobrog privrednika, da li je nestručno i nesavesno obavljao dužnost, odnosno nesavesno se ponašao, kao i da li je došlo do znatnog odstupanja od ostvarivanja osnovnog cilja poslovanja javnog preduzeća itd. Propisuje se i rok u kome se pokreće postupak razrešenja direktora u slučajevima kada on mora, odnosno može biti razrešen – rok je 31. decembar 2020. godine.
Na internet prezentaciji opštine potrebno je objaviti i registar svih javnih službi, javnih preduzeća i drugih organizacija koje opština osniva i delom ili u potpunosti finansira ili kontroliše, a koja sadrži informacije o osnivanju, finansiranju, utrošku sredstava, organima upravljanja, rezultatima poslovanja i poslovnim planovima…
Ne zna se iskustvo „kontrolora“ u delovanju protiv korupcije
Komisija za izbor članova Radnog tela za praćenje primene Lokalnog akcionog plana za borbu protiv korupcije opštine Bečej – Dalila Dujaković (predsednica), Tamara Perišić, Dunja Šari, Daniela Doroslovački, Marjana Dimitrov (sve predstavnice organa vlasti), Aleksandar Đekić, predstavnik udruženja građana i Ana Aćimov, predstavnica medija – nedavno je raspisala javni konkurs za izbor članova radnog tela za praćenje primene Lokalnog akcionog plana za borbu protiv korupcije opštine Bečej. Na konkurs se prijavilo pet osoba koliko i treba da ima članova radno telo, te ih je komisija sve predložila da budu članovi Radnog tela za praćenje primene Lokalnog akcionog plana za borbu protiv korupcije opštine Bečej.
Oni su Sretko Stevanović i Branka Cvejanov iz Bačkog Petrovog Sela, Jovana Ilić iz Drljana, Roža Feher i Goran Strajnić iz Bečeja. Po mišljenju komisije svi ispunjavaju uslove za članstvo u radnom telu i sada sledi izrada rešenja o članovima tog tela. Kandidati za članstvo su komisiji dostavili i svoje biografije, ali životopisi nisu objavljeni na sajtu opštine, kao ni to da li raspolažu potrebnim znanjem iz oblasti antikorupcijskih propisa, prakse itd.
Inače, da je bilo više od pet prijavljenih kandidata za članstvo u radnom telu, komisija bi trebalo da formira rang-listu na osnovu sledećih kriterijuma: pokazano znanje iz oblasti domaćih i međunarodnih antikorupcijskih dokumenata i propisa, informisanost o stanju, odnosno o praksi i slučajevima u oblasti borbe protiv korupcije, predlozi za unapređenje prevencije i suzbijanja korupcije, naročito na lokalnom nivou, iskustvo na poslovima borbe protiv korupcije itd.
Članovi radnog tela osim opštih uslova treba da ispunjavaju i uslove da nisu osuđivani na bezuslovnu kaznu zatvora, niti da se protiv njih vodi krivični postupak za krivična dela protiv službene dužnosti, privrede ili izbornih prava; da nisu funkcioneri u smislu odredaba Zakona o Agenciji za borbu protiv korupcije; da svojim dosadašnjim delovanjem nisu kršili ili ne krše odredbe Zakona o Agenciji za borbu protiv korupcije; da nisu članovi i/ili nosioci funkcija u političkim strankama, najmanje poslednjih 18 meseci; da nisu radno angažovani u organima jedinice lokalne samouprave po bilo kom osnovu i da ne obavljaju funkciju u javnim preduzećima i ustanovama čiji je osnivač opština Bečej.)
K.D.F. (3. deo)
Projekat „Odluke u ime građana 2019“ sufinansiran je iz budžeta opštine Bečej. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.
(Tekst je objavljen u Bečejskom mozaiku 16. avgusta, u broju 781)
