U Planu javnog zdravlja opštine Bečej od 2019. do 2026. godine deca i odrasle osobe sa invaliditetom kao kategorija stanovništva koja ima donekle drugačije potrebe u zdravstvu nego populacija bez invaliditeta – ni rečju se ne pominju.
Pre usvajanja tog plana u martu 2019. godine, predata je jedna sugestija o tome da bi trebalo da osobe sa invaliditetom i njihove zdravstvene potrebe budu posebno pomenute u dokumentu, međutim, ta sugestija nije usvojena.
O ostvarenju Plana javnog zdravlja opštine Bečej lokalna javnost poslednjih šest godina ne zna ništa, kao što je slučaj i sa brojnim drugim strateškim dokumentima opštine.
Radna grupa za izradu plana
Radna grupa za izradu Plana javnog zdravlja formirana je u julu 2019. godine i nju su činile koordinator grupe, načelnik opštinske uprave Zoran Kovač, a članice su bile dr Biljana Jovanović, predsednica Saveta za zdravlje opštine formiranog 2016. godine (ona više nije članica Saveta za zdravlje), Gordana Stojilković, predstavnica Saveta za zdravlje, te predstavnice opštinske uprave mr Bojana Božić, Biljana Gagić i Dubravka Kovačev.
U radnoj grupi za izradu Plana javnog zdravlja bila je samo jedna osoba iz oblasti medicine: dr Biljana Jovanović.
O tome šta Savet za zdravlje opštine Bečej radi, takođe nema nikakvih podataka. Jedini javnosti dostupan izveštaj o radu tog saveta je iz 2018. godine.
Šta je cilj?
Deklamovani cilj Plana javnog zdravlja opštine je unapređenje zdravstvenog stanja stanovnika opštine Bečej, a u okviru tog cilja definisani su prioriteti: usvajanje zdravih stilova života, unapređenje zdravstvene pismenosti stanovnika opštine Bečej, prevencija zloupotrebe alkohola i narkotika kod mladih (učenici viših razreda osnovnih škola i učenici srednjih škola), povećanje nivoa znanja o uticaju elemenata životne sredine (vode, vazduha, zemljišta i buke) na zdravlje ljudi i zaštita zdravlja stanovništva od vektorski prenosivih bolesti.
Redakcija Bečejskog mozaika u toku jeseni 2024. godine napravila je mini-anketu (20 ispitanika) s građanima opštine Bečej i 90 odsto anketiranih je reklo da su ti ciljevi Plana javnog zdravlja prilično nejasni i ne dovoljno važni kako bi se postiglo „unapređenje zdravstvenog stanja stanovnika opštine Bečej“.
Podsetimo da je Svetska zdravstvena organizacija definisala javno zdravlje kao nauku i umetnost prevencije bolesti, produžavanja života i unapređenja mentalnog i fizičkog zdravlja i efikasnosti putem organizovanih napora zajednice.
Evropski okvir javnozdravstvene politike Zdravlje 2020 kaže: „Zdravlje u svim politikama“ (Health 2020) definiše ciljeve kojima treba težiti – značajno unapređenje zdravlja i blagostanja stanovništva, smanjenje nejednakosti u zdravlju, jačanje javnog zdravlja i obezbeđivanje zdravstvenih sistema koji su univerzalni, ravnopravni, održivi, visokokvalitetni i usredsređeni na ljude.
Inače, razvojna faza u zdravstvu koju danas živimo je označena kao „novo javno zdravlje“, a započela je u drugoj polovini 20. veka. Ta faza se temelji na principima strategije „Zdravlje za sve“.
Razvoj ove faze uslovljen je pre svega saznanjima o ograničenim efektima kurativne medicine i skupih tehnologija, kao i sve većim socioekonomskim nejednakostima i rizicima po zdravlje. Društva velike nejednakosti imaju velike zdravstvene probleme među stanovništvom.
Novo javno zdravlje se bavi sistematskim pokušajima identifikovanja zdravstvenih potreba i organizacijom sveobuhvatnih zdravstvenih službi.
Suština javnog zdravlja je zdravlje populacije i ono uključuje organizaciju osoblja i sredstava za obezbeđenje svih zdravstvenih službi potrebnih za unapređenje zdravlja, prevenciju bolesti, dijagnostiku i lečenje bolesti, kao i rehabilitaciju.
Novo javno zdravlje, pored klasičnih oblasti, nastoji da se bavi problemima koji se odnose na pravično korišćenje zdravstvenih usluga, ekologiju, javno-zdravstvenu politiku, povezanost zdravlja sa socijalnim i ekonomskim razvojem.
Novo javno zdravlje se temelji na promociji zdravlja i primarnoj prevenciji, a instrumentalizuje se kroz timski i interdisciplinarni rad, multisektorsku saradnju i sve oblike partnerstva. Javnozdravstveni problemi se rešavaju na svim nivoima, nacionalnom, regionalnom i lokalnom, ali se najveća neposredna korist postiže rešavanjem problema u lokalnoj zajednici.
Imajući u vidu širinu oblasti koje javno zdravlje obuhvata, kao i značaj javnog zdravlja za poboljšanje kvaliteta života, u Planu javnog zdravlja opštine Bečej navodi se da se teži sledećim vrednostima: humanost, tolerancija, međusobno uvažavanje, empatija, rad, kreativnost, osnaživanje pojedinaca da se uključe u društveni život, jednakost u ostvarivanju zdravstvene zaštite, naročito među ugroženim grupacijama stanovništva, itd.
Uprkos tome što je suština javnog zdravlja zdravlje populacije i ono uključuje organizaciju osoblja i sredstava za obezbeđenje svih zdravstvenih službi potrebnih za unapređenje zdravlja, prevenciju bolesti, dijagnostiku i lečenje bolesti, kao i rehabilitaciju – u Planu javnog zdravlja opštine Bečej ne govori se o osnovnoj zdravstvenoj zaštiti stanovnika opštine, o unapređenju situacije u vezi sa nedostatkom specijalista, o tome da na raspolaganju građanima i mladima/deci nema psihologa i psihijatra, da ne postoji svakodnevna rehabilitacija za jednu od najugroženijih grupa stanovništa, a to su odrasli i deca sa invaliditetom uprkos tome što Dom zdravlja Bečej ima Službu fizikalne medicine i rehabilitacije.
Inače, u pripremnoj fazi izrade plana dogovoreno je da Plan javnog zdravlja bude strateški dokument koji planira aktivnosti za period od 2019. do 2026. godine uz detaljan akcioni plan za period od 2019. do 2024, kao i aktivnosti planirane za prvu, 2019. godinu, realizacije.
Takođe je dogovoreno da će u svakoj narednoj godini koju obuhvata plan biti sproveden proces procene postignutih rezultata u prethodnoj godini, što će biti osnova za kreiranje detaljnih aktivnosti za narednu godinu.
Izveštaji o realizaciji plana od početka primene do kraja 2024. godine ni na koji način nisu dostupni javnosti, ne zna se ništa o rezultatima, niti od detaljnim aktivnostima po godinama.
U Planu javnog zdravlja opštine Bečej navodilo se da je finalna verzija Plana budžetirana i kao takva predata u proces javne rasprave. Budžet uz plan niko nije video, a plan je usvojen na sednici Skupštine opštine Bečej u martu 2019. godine bez budžeta, u skupštinskom materijalu takav dokument nije postojao.
U Planu javnog zdravlja opštine Bečej predviđene su aktivnosti od 2019. do 2024. godine za ostvarenja specifičnih ciljeva plana.
Za ostvarenje cilja usvajanje zdravih stilova života predviđeno je, recimo, usvajanje navika pravilne ishrane i povećanje nivoa fizičke aktivnosti dece, unapređenje reproduktivnog zdravlja mladih, prevencija hroničnih nezaraznih bolesti (dijabetes i hipertenzija) i učuvanje vitalnosti starih.
O tome da li su i na koji način sprovedene ove aktivnosti, trebalo bi da govore izveštaji nadležnih o tome da li je smanjen broj gojazne dece, da li je smanjen broja mladih obolelih od polno prenosivih bolesti i broj prekida neželjenih trudnoća kod mladih žena, međutim, izveštaja o tome u koje javnost ima uvid – nema.
Lekari kojima je postavljeno to pitanje, takođe nemaju odgovore. Budžet za ostvarenje tih aktivnosti nije istaknut.
Ista je situacija i sa ostalim specifičnim ciljevima plana.
Problemi prilikom usvajanja plana
Još prilikom usvajanja Plana javnog zdravlja na sednici lokalnog parlamenta u martu 2019. godine, neki od odbornika su imali zamerke.
Odbornik UG „Samo lokalno“ Milan Bokun pitao je kako se očekuje od građana da idu na preventivne preglede, kada se na preglede kod specijalista i na lečenje čeka dugo, čak i nekoliko meseci.
Bokun je istakao i da je Plan javnog zdravlja više analiza stanja, a ne dokument u kom se predlažu mere za poboljšanje zdravstvenog stanja stanovništva i predlozi za rešenje uočenih problema.
Članica radne grupe za izradu Plana javnog zdravlja doktorka Biljana Jovanović je rekla da bez opsežne analize zdravlja stanovništva ne bi se mogao izraditi Plan javnog zdravlja, te da su navedene samo akcije za 2019. godinu, a to će se činiti svake godine.
Ona je istakla da se problemi ne mogu rešiti u kratkom roku. Kako je rekla, konstatovano je šta su problemi, a planirane su i edukacije stanovništva kako bi se poboljšalo zdravstveno stanje građana opštine.
Nepomenute „crne tačke“
U Planu javnog zdravlja opštine Bečej nisu pomenute stvari koji onemogućavaju građane sa invaliditetom opštine da dođu do zdravstvenih usluga.
Objekti Doma zdravlja Bečej nisu u potpunosti prilagođeni potrebama osoba sa invaliditetom iako u većini objekata postoje rampe za kolica osoba sa invaliditetom. U centralnom objektu Doma zdravlja rampa za kolica je strma i izuzetno je teško da tu rampu koristi osoba sa invaliditetom.
U centralnoj zgradi Doma zdravlja postoji lift, ali nedostaje toalet prilagođen osobama sa invaliditetom. Inače, čak i u brojnim objektima komercijalnog tipa u Vojvodini, toaleti za osobe sa invaliditetom napravljeni su tako da nije ostavljeno dovoljno mesta između lavaboa i toaleta da bi odrasla osoba sa invaliditetom mogla da obavi nuždu.
Za decu sa invaliditetom koja koriste pelene u Bečeju (u Dečjem dispanzeru), ne postoji toaleti u kojima se deca mogu presvući.
Na odeljenju ginekologije Doma zdravlja Bečej nema stolova za pregled žena sa invaliditetom. Žene sa invaliditetom nisu u mogućnosti da urade mamografski pregled, jer snimanje dojke se obavlja tako da osoba mora da stoji.
U Dečjem dispanzeru nije omogućeno da dete sa invaliditetom koje koristi kolica obavi pregled na spratu objekta, niti da obavi pregled kod stomatologa koji je na spratu (nema lifta).
Postoji stomatološka ordinacija u prizemlju zgrade, međutim, teško je pristupačna kolicima.
Ukoliko detetu koje koristi kolica potrebna proteza, ne može da dospe kod protetičara na spratu nekadašnjeg ATD-a.
Početno stanje: Analiza
Prilikom izrade Plana javnog zdravlja opštine Bečej od 2019. do 2026. godine izrađena je analiza tadašnjeg stanja (analizirani podaci su iz 2016. godine).
Indeks starosti predstavlja odnos broja osoba starosti 60 i više godina i mladih do 19 godina. Granična vrednost za taj indikator je 0,4, a vrednost veća od 0,4 ukazuje na proces demografskog starenja. Indeks starosti je u Bečeju u 2016. godini iznosio 1,23 i beleži značajan porast u odnosu na 2002.godinu.
Zrelost stanovništva jeste procentualno učešće osoba starih 65 i više godina u ukupnoj populaciji i ukoliko je veća od 10% stanovništvo se smatra starim. U strukturi stanovništva Bečeja udeo lica starih 65 i više godina u 2016. godini je bio 18,2%.
Biološki tip stanovništva pokazuje učešće pojedinih starosnih kategorija (0-14, 15-49, 50 i više godina) u ukupnom broju stanovnika. Sa 40,1% osoba starosti 50 i više godina i sa svega 15,3% mlađih od 15 godina, stanovništvo Bečeja spada u regresivni tip stanovništva koji karakteriše visok udeo starog stanovništva i malo učešće mladih.
Natalitet je broj živorođene dece u toku kalendarske godine i osnovni je pokazatelj pozitivnog prirodnog kretanja stanovništva. Povoljnom stopom nataliteta smatraju se vrednosti od 13 do 20‰. U 2016. godini u opštini Bečej je živorođeno 327 dece, a stopa nataliteta je iznosila 9,1‰ i tumači se kao nepovoljna.
Fertilitet takođe predstavlja indikator pozitivnog prirodnog kretanja stanovništva. Opšta stopa fertiliteta je broj živorođene dece na 1000 žena fertilne dobi (15-49 godina), na određenom području u toku jedne kalendarske godine. Granična vrednost za opštu stopu fertiliteta je 50‰ i niže vrednosti ukazuju na nizak fertilitet. U opštini Bečej stopa fertiliteta je u 2016.godini bila niska i iznosila je 43,1‰.
Mortalitet je osnovni pokazatelj negativnog prirodnog kretanja stanovništva. Prema podacima Republičkog zavoda za statistiku, u 2016. godini u opštini Bečej je umrla 581 osoba.
Opšta stopa mortaliteta predstavlja broj umrlih na jednoj teritoriji na 1.000 stanovnika i u opštini Bečej je u 2016. godini iznosila 16,2‰ i tumači se kao vrlo visoka.
Prosečna starost umrlih lica u opštini Bečej u 2016. godini je bila 73,8 godina.
Vodeći uzroci smrti stanovništva Bečeja u 2016. godini su bile kardiovaskularne bolesti (bolesti sistema krvotoka) od kojih je umrla svaka druga osoba (58,9%). Drugi po učestalosti u strukturi uzroka smrti su bili tumori (20,3%), zatim slede bolesti sistema za disanje (4,8%) i povrede, trovanja i posledice delovanja spoljnih faktora (4,1%).
Od bolesti sistema krvotoka su umrle 342 osobe, a najčešći uzrok smrti su bile bolesti povišenog krvnog pritiska (21,1%), bolesti krvnih sudova mozga (17,8%) i ishemijske bolesti srca (15,5%).
U 2016. godini u Bečeju je umrlo 66 muškaraca od bolesti iz grupe tumora. Najučestaliji uzrok smrti su bili maligni tumori dušnika, dušnica i pluća (39,4%) i maligni tumori debelog i završnog creva (16,7%).
U Bečeju su u 2016. godini umrle 52 žene od bolesti iz grupe tumora. Najčešći uzrok smrti su bili maligni tumori debelog creva, završnog creva i čmara (19,2%), a za njima slede maligni tumori dušnika, dušnica i pluća (15,49%) i maligni tumori jajnika (7,7%).
Stopa prirodnog priraštaja u opštini Bečej je negativna i u 2016. godini je iznosila -7,1‰ što je niže u odnosu na Južnobački okrug (-1,8‰) i Vojvodinu (-5,4‰).
Poređenjem vrednosti stope nataliteta i mortaliteta u opštini Bečej u periodu od 1997. do 2016. godine se uočava da stope mortaliteta imaju više vrednosti u odnosu na stope nataliteta. Poslednja godina u kojoj je zabeležen pozitivan prirodni priraštaj u opštini Bečej je 1977. godina.
Vitalni indeks predstavlja broj živorođenih na 100 umrlih i služi za procenu racionalnosti prirodnog priraštaja. Ako je vrednost vitalnog indeksa veća od 100% prirodni priraštaj se smatra racionalnim. Vitalni indeks u opštini Bečej u 2016. godini je bio 56,3% i ukazuje da je prirodni priraštaj manje racionalan u odnosu na vitalni indeks u Južnobačkom okrugu i Vojvodini.
Demografski indikatori ukazuju da je stanovništvo opštine Bečej staro stanovništvo. Stopa mortaliteta je veoma visoka (16,2‰), a stopa nataliteta je niska (9,1‰) što ima za rezultat negativan prirodni prirašta j (-7,1‰).
Početkom 2016. godine u Domu zdravlja Bečej radilo je ukupno 212 radnika finansirano iz sredstava obaveznog zdravstvenog osiguranja, od toga 53 doktora medicine, jedan zdravstveni saradnik, 75 medicinskih sestara – tehničara, 8 laboratorijskih tehničara, 6 fizioterapeutskih tehničara, 3 radiološka tehničara, 15 administrativnih radnika, 13 tehničkih radnika i 19 pomoćnih radnika. U stomatologiji iz sredstava obaveznog zdravstvenog osiguranja finansirano je 8 stomatologa, 9 stomatoloških tehničara i 2 zubna tehničara.
Služba opšte medicine Doma zdravlja Bečej pružala je primarnu zdravstvenu zaštitu za 28.308 odraslih stanovnika. U ovoj službi je bilo zaposleno 22 lekara i 30 zdravstvenih radnika sa višom i srednjom stručnom spremom, čime je postignuta pokrivenost od jednog lekara na prosečno 1.287 stanovnika Bečeja, što je u skladu sa normativom. Prosečan broj poseta po odraslom stanovniku iznosio je 5,1. Svaki lekar u službi imao je prosečno 31 posetu na dan.
U službi opšte medicine ukupan broj registrovanih oboljenja je iznosio 29.099. Najčešći razlozi posete odraslog stanovnika službi opšte medicine su bolesti sistema krvotoka (18,0%), bolesti sistema za disanje (17,9%), bolesti mišićno-koštanog sistema i vezivnog tkiva (11,5%), povrede, trovanja i posledice delovanja spoljašnjih faktora (8,3%) i simptomi, znaci i patološki klinički i laboratorijski nalazi (7,8%).
Služba medicine rada Doma zdravlja Bečej pružala je primarnu zdravstvenu zaštitu zaposlenom stanovništvu. Ukupno registrovan morbiditet iznosio je 3.193. Bolesti sistema za disanje (20,6%), bolesti sistema krvotoka (20,0%), bolesti mišićno-koštanog sistema i vezivnog tkiva (9,8%), povrede, trovanja i posledice delovanja spoljnih faktora (7,2%) i faktori koji utiču na zdravstveno stanje i kontakt sa zdravstvenom službom (7,2%) predstavljaju vodeće bolesti ukupno registrovanog morbiditeta. Esencijalna arterijska hipertenzija (15,8%), infekcije gornjih respiratornih puteva (10,5%), akutno zapaljenje ždrela i krajnika (7,2%), kao i lica koja traže zdravstvene usluge radi pregleda i ispitivanja (6,6%), predstavljaju vodeće dijagnoze.
Služba za zdravstvenu zaštitu dece predškolskog uzrasta pružala je primarnu zdravstvenu zaštitu deci starosti od rođenja do 6 godina, odnosno do polaska u školu. U ovoj službi Doma zdravlja Bečej, zaposlena su 4 lekara i 5 medicinskih sestara – tehničara sa srednjom i višom stručnom spremom, čime je postignuta pokrivenost od jednog lekara na prosečno 506 dece predškolskog uzrasta. Prosečan broj poseta po predškolskom detetu iznosio je 11,0. Svaki lekar u službi imao je prosečno 27 poseta na dan.
Tokom 2016. godine u ovoj službi registrovano je 8.920 oboljenja.
Dom zdravlja Bečej ima organizovanu službu za zdravstvenu zaštitu školske dece i omladine uzrasta od 7 do 18 godina, sa 3 lekara i 4 medicinske sestre – tehničara sa srednjom i višom stručnom spremom. Pokrivenost ove kategorije stanovništva je nešto nepovoljnija u odnosu na normative, gde jedan lekar pokriva 1.553 deteta ovog uzrasta, pri čemu je svako školsko dete tokom godine prosečno 5,1 puta posetilo lekara. Svaki lekar u službi imao je prosečno 38 poseta na dan, što je za 26,7% veća opterećenost u odnosu na normative.
U službi za zdravstvenu zaštitu dece školskog uzrasta, odnosno dece starosti od 7 do 18 godina u Domu zdravlja Bečej, registrovano je 10.192 oboljenja.
U službi za zdravstvenu zaštitu žena Doma zdravlja Bečej, 2016. godine zaposlena su 3 lekara specijalista ginekologije i akušerstva i 2 medicinske sestre – tehničara. U ovoj službi pruža se zdravstvena zaštita ženama starijim od 15 godina, tako da jedan lekar obezbeđuje zdravstvenu zaštitu za 5.181 žena. Prosečan broj poseta kod ginekologa, na jednu ženu iznosi 0,7 što znači da je u proseku svaka druga žena starosti 15 godina i više, bila na ginekološkom pregledu. Dnevna opterećenost po ginekologu iznosila je 28 poseta na dan.
U Službi za zdravstvenu zaštitu žena Doma zdravlja Bečej registrovano je 3.058 oboljenja.
Dom zdravlja Bečej ima organizovanu službu polivalentne patronaže u kojoj je 2016. godine radila 1 medicinska sestra – tehničar sa višom i 5 medicinskih sestara – tehničara sa srednjom stručnom spremom. Na jednu patronažnu sestru dolazi 5.788 stanovnika, što je značajno veće opterećenje u odnosu na normativ. Godišnja opterećenost po medicinskoj sestri – tehničaru je 790 poseta ili 4 posete na dan. Patronažnim posetama obuhvaćene su trudnice, novorođenčad, odojčad, stari 65 i više godina, hronični bolesnici i domaćinstva
Specijalistička služba na nivou primarne zdravstvene zaštite u Bečeju, obezbeđuje se u Domu zdravlja Bečej. U okviru ove službe pružaju se usluge iz oblasti interne medicine, pneumoftiziologije, otorinolaringologije, oftalmologije, neuropsihijatrije, rehabilitacije i RTG dijagnostike.
U okviru specijalističkih službi radilo je 10 lekara, od toga 8 lekara specijalista. Internu medicinu obezbeđuju 3 lekara, pri čemu je prosečan broj poseta po lekaru bio 15, dok je na pneumoftiziologiji jedan lekar specijalista imao prosečno 19 poseta po lekaru. U otorinolaringološkoj službi 2 lekara, kao i 2 lekara u oftalmološkoj službi imala su prosečno 5 odnosno 11 poseta na dan. U službi za neuropsihijatriju 2 lekara su prosečno imala 9 poseta u toku dana. Službu za rehabilitaciju pokrivao je 1 lekar sa prosečno 23 posete na dan.
U okviru preventivne zdravstvene zaštite obavljaju se skrining pregledi na: karcinom grlića materice, karcinom dojke, karcinom debelog creva, depresiju, dijabetes tip 2 i na kardiovaskularne bolesti.
U toku 2016. godine obuhvat skrining pregledima je bio značajno manji u odnosu na planirani za sve predviđene kategorije stanovništva.
R.M. (5. deo serijala)
