trg_fontane
Postojanje prvih arhiva vezuje se za početak civilizacije i pismenosti – oni nastaju u drevnoj Mesopotamiji, Persiji, antičkoj Grčkoj i Rimu. Već tada se ispoljila želja da se ostavi pisani trag o ljudskoj prošlosti, obrađen na više ili manje hronološki način.
Sam pojam „arhiva“ javio se u Senti, Kanjiži, Bečeju, Adi i Srbobranu, u opštinama koje pokrivaju delatnost ove ustanove tek sredinom 19. veka, ali ovaj naziv tada nije korišćen u današnjem značenju.
Za Bečej kao za grad bogate prošlosti nesumnjivo je od velike važnosti da se sakupi što više dokumenata koji svedoče o viševekovnoj istoriji naselja, kao i da se dokumenta na odgovarajući način katalogizuju i zaštite od propadanja. Ovo bi, pored naučno-informativne funkcije ovakvih ustanova, bio jedan od ključnih zadataka koji stoje pred zaposlenima u ovom i drugim arhivama.
Nažalost, većina naših sugrađana nema jasnu predstavu o tome koje su delatnosti ove ustanove, niti kakvo se istorijsko blago iz svih vidova ljudske duhovne delatnosti krije na njenim policama, uredno sortirano i sređeno po arhivskim fondovima. Izuzetno bogata zaostavština prethodnih generacija se čuva u arhivu, dočaravajući duh prohujalih vremena.
Istorijski arhiv Senta je počeo da radi januara 1952. godine kao gradski državni arhiv. Decembra 1955. godine Istorijski arhiv postaje sreska ustanova, a od januara 1956. godine menja naziv u Državni arhiv. Od 1. januara 1959. godine nosi naziv Istorijski arhiv Senta. Od marta 1965. godine arhiv je podređen pokrajini, a decembra 1967. godine osnivačka prava se vraćaju opštinama.
Skupština opštine Senta je septembra 1967. godine uz saglasnost opština Ada, Bečej, Kanjiža i Srbobran, donela odluku o stvaranju regionalnog Istorijskog arhiva u Senti. Tom prilikom arhivu je pripojeno Arhivsko sabirno središte u Bečeju, koje je osnovano rešenjem NOO Bečej br. 07-949759 od 15. decembra 1959. godine. U finansiranju delatnosti arhiva uvek su učestvovale opštine čija područja je ova ustanova pokrivala. Istorijski arhiv Senta od svog osnivanja obavlja zaštitu arhivske građe na teritoriji pet opština: Ade, Bečeja, Kanjiže, Sente i Srbobrana. Broj evidentiranih registratura na području koje pokriva Istorijski arhiv Senta je 634. Tokom 2008. i 2009. godine zaposleni u arhivskoj spoljnoj službi izvršili su 65 obilazaka registratura i o svakom sastavili zapisnik.
Ukupan arhivski prostor ustanove iznosi 2.430 kvadratnih metara. U Senti u tri zgrade 1.988 metara i u Odseku u Bečeju 442 metra. Arhivska građa čuva se na četiri lokacije – u Senti, u kuli gradske kuće, u depoima u ulicama Adi Endre 12, Petefi Šandora 52 i u Bečeju u zgradi Odseka, u Zelenoj ulici 100.
Ukupna količina registratorski sređene građe u depoima arhiva iznosi 3.867 dužnih metara sa 120.000 arhivskih jedinica. Arhiv raspolaže sa 835 registratorski sređenih fondova, pet arhivistički sređenih fondova i 41 nesređenim fondom. Ukupna količina čuvane građe u arhivu iznosi 5.837 metara. Godine 2009. IA Senta je okončao posao digitalizacije crkvenih matičnih knjiga. Njome su obuhvaćene knjige pravoslavne, katoličke, nazarenske i jevrejske verske zajednice na ovom području.
Tokom 2009. godine arhivsku građu IA Senta je istraživalo 96 istraživača koji su na izučavanju dokumenata ostvarili 623 istraživačka dana. Koristili su građu 55 arhivskih fondova i zbirki.
Najstarija građa koja se čuva u depoima arhiva je jedna kutija dokumenata Bačko-Bodroške županije iz 1723. godine, dok je najznačajniji fond „Magistrat Potiskog krunskog distrikta“ čije sedište je bio Bečej. Ovaj fond sadrži građu od 1751. do 1872. godine. Najstariji fond u Odseku Bečej je „Pravoslavna crkvena opština – Bečej“, čija je početna godina 1744, dok građa ide do 1965. godine.
Dva najznačajnija problema sa kojim se susreće Odsek u Bečeju su pitanje redovnog finansiranja i nedostatak adekvatnog prostora u kojem bi se skladištila nova istorijska građa.
– Zakonom je od ove godine bilo predviđeno da se smanji broj radnih mesta u IA Senta sa 18 na 14, a kada bi se to učinilo, naš rad bi bio onemogućen. Prema Zakonu o lokalnoj samoupravi svaka opština je dužna da osnuje arhiv i da brine o njemu. Stanje do ove godine je bilo takvo da su radnici u Odseku Bečej dobijali platu iz opštine Senta. Tek nakon silnih dogovaranja i muka uspeli smo da izdejstvujemo da opština Bečej daje plate radnicima u Odseku Bečej. Na taj način smo uspeli da spasemo sva radna mesta jer su „skinuti“ sa budžeta senćanske opštine i prešli na bečejski – rekao je Ištvan Fodor, direktor Istorijskog arhiva u Senti, i nastavio:
– Nikako ne bismo trebali da smanjimo broj radnika. Primera radi, u užoj Srbiji ima arhiva gde čuvaju građu od svega jednog kilometra, a imaju 22 radnika, tako da nisu precizni ni normativi koliko treba da bude radnika. Ukoliko se uporedimo sa njima, u IA Senta bi trebalo da bude najmanje 40 zaposlenih. Jedini arhiv koji ima više građe od nas je Istorijski arhiv Vojvodine, a tamo radi oko 60 zaposlenih. Znam da je to nedosanjan san, ali nama je potrebno 24-25 radnika kako bismo korektnije obavljali naš posao.
Problem u vezi sa prostorom za skladištenja arhivske građe u Odseku u Bečeju je toliko velik da su se dokumenta počela arhivirati i u hodniku zgrade Odseka. „Prepuno“ je možda isuviše slaba reč za depoe u kojima se nalazi istorija Bečeja.
– Problem u vezi sa zgradom Odseka u Bečeju postoji dugi niz godina. Bečejski arhiv se tretira kao da nije bečejski već senćanski, i da je to nužno zlo koje opštinska vlast trpi. Pošto nemamo mesta za preuzimanje dokumentacije o radu firmi, ustanova, sudova, opština, nakon proteka 30 godina od dana nastanka dokumenta kada ih arhiv preuzima na trajno čuvanje, u redovnom obraćanju čelnicima bečejske opštine sam rekao da će poslednjih dvadeset godina bečejske istorije biti tamni srednji vek, jer u nedostatku prostora nepreuzeti materijal se namerno ili nenamerno uništava. Postoji opštinska dokumentacija koja je skladištena i trune ispod prostora u tornju zgrade opštine. Jer, i ako se zađe u bilo koju opštinsku kancelariju, one su prepune dokumentacije, a mi je opet ne možemo preuzeti jer za to nemamo adekvatnog prostora. Učinio sam sve što je bilo u mojoj moći kao direktora ove ustanove. Konkurisao sam za novčana sredstva na nivou pokrajine i republike, pa čak i kod japanske ambasade – rekao je Fodor.
M.S.
