trg_fontaneSlikar Mor Tan rođen je u Starom Bečeju 19. juna 1828. godine, gde je njegov otac Janoš Tan dve godine ranije dobio državnu službu u administraciji Potiske prefekture, odnosno u Bečeju kao njenom sedištu, gde je bio sve do 1851. godine, kada je premešten u Sombor kao šef poreske uprave. Mor Tan je bio jedan od sedam sinova i tri kćeri, a njegov brat Karolj postao je poznati hemičar.
U svojim pisanim uspomenama Mor Tan pominje da je rođen u „Balintovoj kući“, a da su neko vreme živeli u zgradi preko puta Magistrata (današnje Gimnazije) u službenom državnom stanu (sada Fadip, a između dva rata vojna komanda Srpske kraljevske vojske). Mor Tan je u Bečeju živeo negde do revolucije 1848. godine.
Sudeći prema biografskim podacima iz najranije mladosti, za Mora Tana je bila namenjena drugačija profesionalna sudbina. On je, naime, najpre bio poslat u pijanističku gimnaziju u Kaloču, a nakon toga na studije filozofije i prava u Peštu. Već tada je radio crteže i skice i jedno vreme učio zanat kod poznatog mađarskog bidermajer slikara Mikloša Barabaša. Učestvovao je u revoluciji 1848. godine, najviše kao slikar brojnih prizora iz vojničkog života i neka vrsta ratnog dokumentariste visokih umetničkih kvaliteta.
Nakon tog Mor Tan je otišao u Beč i upisao se na Akademiju gde je učio kod tada čuvenih slikara Karla Rala i Leopolda Kupelvizera, koji su, uzgred budi rečeno, bili učitelji i jednoj generaciji srpskih slikara (Dimitrije Avramović, Jovan Popović, Pavle Simić, Katarina Ivanović). Nije slučajno da iz tog vremena potiču romantičarske slike Mora Tana: Momenat u čardi, Mađarska pusta u vreme proleća, Ožalošćena seoska devojka, Jednp veče na Dunavu itd.
Mor Tan je voleo da slika istorijske teme i smatra se jednim od najvećih slikara istorijske tematike. Poznate su njegove slike: Bitka kod Mohača, Atilina gozba, Susret kralja Lasla i Rudolfa Habzburga, Smrt Zapolje, Kralj Imre u taboru kneza Andraša, Krstaši biraju svetog Lasla za svog vođu, Kralj Maćaš u krugu svojih mudraca, Kenjeveš Kalman zabranjuje suđenje vešticama, Janoš vitez podučava Hunjadi Janoša, Kraljica Izabela se odriče Erdelja i druge.
Bavio se i fresko slikarstvom i ostali su njegovi radovi u monumentalnim zdanjima kao što su: Mađarski nacionalni muzej (1873-1876. god, zajedno sa Locom), freske u crkvi u Ferencvarošu, takozvane Freske sa zapadne kapije, i freske peštanskoj Operi. Ove poslednje je radio 1865. godine zajedno sa Locom Karoljijem, motivi su bili uzeti iz narodne priče Kraljević Argirus i vila Ilona i bili su podeljeni u dvanaest zasebnih scena.
U istoriji umetnosti Mor Tan je ostao upamćen kao slikar istorijskih i religioznih kompozicija, ali je istovremeno iza njega ostalo nekoliko izvanrednih portreta: Portret cara Franca Jozefa, Portret kompozitora Franca Lista, Portret Deak Ferenca, kao i nekoliko autoportreta. U Srbiji, u Gradskom muzeju u Subotici, danas se nalazi monumentalni Portret Marije Terezije, u Muzeju Vojvodine Portret nepoznatog mađarskog magnata, u Gradskom muzeju u Somboru Portret kraljice Jelisavete, u Galeriji Matice srpske Portret Save Tekelije. Osim za crkvu u rodnom Bečeju, Tan Mor je radio i oltarske slike za druge katoličke crkve u Bačkoj. U glavnoj crkvi u Bečeju nalazi se njegovo Uspenje Svete Marije i Sv. Josip sa malim Hristom u naručju; u Gornjogradskoj katoličkoj crkvi su slike Sveti Ante sa Hristom i Uspenje Bogorodice; u kapeli na groblju Strašni sud i Sveti arhanđeo Mihailo; u srbobranskoj crkvi Sveti Toma i svi sveti, u Malom Iđošu Sveti Josif sa Hristom.
Mor Tan je autor i dveju slika značajnih i za srpsku istoriju umetnosti. Godine 1861, u vreme kada već odavno nije bio u Bečeju, uradio je monumentalni portret Save Tekelije, plemića, rodoljuba i velikog darodavca Matice srpske. Portret je naručila Matica srpska povodom obeležavanja godišnjice rođenja Tekelije. Za izradu portreta od tada već slavnog mađarskog slikara izdvojila je sumu od 200 forinti; međutim, slikar, svestan svog ugleda, tražio je i dobio 250 forinti – tome je dodao još 75 za ram i 10 forinti za sanduk u koji će sliku spakovati i poslati u Novi Sad. Izbor slikara je bio pažljivo učinjen: Tan je bio sličnih godina kao mnogi učesnici Tekelijine proslave, uz to bio je učesnik Mađarske bune i slikar bitaka iz 1848/49. godine, verovatno su ga znali i srpski slikari, jer su se i sami kretali u istim umetničkim krugovima. Morov portret Save Tekelije stigao je u Novi Sad, gde je 17-29. avgusta 1861. godine, održana velika svečanost, koja je imala karakter kulturnog i političkog sabora, tokom koje je slika bila izložena na uzvišenoj tribini u dvorištu novosadskog Magistrata.
Slučaj je hteo da Mor Tan dve godine kasnije bude autor još jedne slike značajne za srpsku istoriju umetnosti. Slika Smrt Karađorđa rađena je po narudžbini kneza Aleksandra Karađorđevića i predata je na čuvanje Matici srpskoj 1873. godine, zajedno sa ostalim ličnim stvarima porodice Karađorđević, a kasnije je ustupljena Narodnom muzeju u Beogradu po želji kneževa Petra i Arsena Karađorđevića. Smrt Karađorđa Mor Tan je naslikao u vreme kada je bio kustos Nacionalnog muzeja u Pešti, iste godine kada je Đura Jakšić na peštanskoj izložbi izlagao svoju sliku sa istom tematikom. Moguće je da je Mor video ovu sliku, ali se u svom delu ni u čemu nije oslonio na Jakšićevu kompoziciju. Verovatnije je da je potrebne podatke za ikonografiju kompozicije dobio neposredno od porodice Karađorđević, koja se u to vreme nalazila u inostranstvu.
Godine 1879. Mor je, najviše zbog narušenog zdravlja, napustio službu u muzeju i otišao zajedno sa porodicom u Trst gde je i umro 11. marta 1899. godine. Neposredno posle toga, na zidu „Balintove kuće“ u Bečeju, „građanstvo“ je postavilo belu mermernu ploču sa tekstom: „U ovoj kući rođen je Tan Mor, 19. VI 1828. U znak poštovanja građanstvo Bečeja 1899. god“. I kasnije su se građani Bečeja, kao i danas, povodom otvaranja spomen kuće, sećali slikara Mora Tana. Još na stogodišnjicu rođenja obeležen je Tanov jubilej i o tome je u lokalnoj štampi objavljena sledeća najava-vest: „Rimokatolička crkvena opština održaće 19. juna 1928. godine, povodom 100 godina od rođenja Tan Mora, slikara, proslavu da bi izrazila svoju zahvalnost velikom umetniku koji je rođen u našem mestu, a koji je za gornjogradsku crkvu izradio tri slike. Crkvena proslava sastojaće se od svečane mise na kojoj će se održati molitva za dušu preminulog slikara, a pre toga će se istaći odlike umetnika. Crkvena proslava otpočeće u 8 časova, a na istu se pozivaju i udruženja iz mesta. Mađarsko građansko pevačko društvo pevaće pesme žalosti.“
U vreme kada je ova vest objavljena i kada je obeležavana stogodišnjica rođenja Mora Tana, od potomaka poznatog slikara izgleda da je bila živa samo jedna ćerka, Eržebet Tan, opatica u Frohsdorfu, samostanu blizu Viner Nojštata (istočna Austrija).
Mr Radoslav Mihailović, kustos istoričar umetnosti
