Sećanje na žrtve racije: Pomen ubijenima u januaru 1942. godine

Pored spomen obeležja žrtvama fašističke racije na Tisi održana je komemoracija ubijenima u Velikoj raciji 26, 27. i 28. januara 1942. godine. U akciji koja je osmišljena u vrhu okupacionih fašističkih vlasti da se uklone „nepodobni“, ubijeno je više od 200 muškaraca, žena, dece i starih osoba. Svirepost zločinaca koji su izvršili pokolj nadaleko prevazilazi granice razumnog, a o ljudskom ne treba govoriti. Bacanjem pod led zaleđene Tise otvorena je rana sa kojom će ova sredina morati da živi zauvek i da opominje sve generacije da se ovakav zločin nikada ne ponovi. Tih kobnih januarskih dana stradali su Jevreji, Srbi, Romi i Mađari. Stradala je tih dana u Bečeju civilizacija, dostojanstvo, humanost.

Pomen žrtvama započet je kod Predškolske ustanove „Labud Pejović“, gde je nekada bila jevrejska škola, polaganjem venaca, jer je 27. januara bio i Međunarodni dan žrtava holokausta.
Kod spomenika na Tisi građanima su se obratili predsednik opštine Vuk Radojević, predsednik Jevrejske zajednice u Srbiji Isak Asijel, predsednik Jevrejske opštine Novi Sad Goran Levi. U ime opštinskog SUBNOR-a govorio je novinar Dimitrije Boarov, čiji su preci stradali za vreme racije u Bečeju, koji je na komemoraciji rekao:
„Poštovane Bečejkinje i Bečejci, teško mi je da govorim ovde gde se pre 74 godine dogodio veliki fašistički zločin nad nedužnim građanima Starog Bečeja, ne samo zbog toga što su reči na ovakvim tužnim godišnjicama uvek nemoćne da verno opišu užas neshvatljivog pokolja, nego i zbog toga što su na ovom mestu stradali i moji najbliži preci, deda Mita Boarov, baka Zagorka i tetka Milena, koja je tada imala tek 17 godina. Ipak, nisam mogao odbiti molbu Saveza boraca NOR-a u Bečeju, da ovde istupim u njihovo ime i u ime mog pokojnog oca Živka Boarova, koji je tom boračkom krugu i pripadao.
Racija u Bečeju, kako je poznato, izvedena je na kraju jedne velike genocidne akcije mađarskih okupatora radi takozvanog `pročišćavanja` Južne Bačke, januara 1942. godine, tokom koje je u Novom Sadu i širom Šajkaške ubijeno, prema istraživanjima naših istoričara, 3.809 civila, nenaoružanih i nedužnih Srba, Jevreja, Roma, Čeha i drugih, pa i Mađara koji su sumnjičeni da nisu dovoljno Mađari. U samom Bečeju, 26, 27. i 28. januara ubijeno je, prema istim izvorima, 215 ljudi, ali mnogi Bečejci smatraju da je u ledenu Tisu na ovom mestu gurnuto i do tri stotine njihovih sugrađana. Na ovom spomen obeležju su imena 208 ljudi, možda se nekima u tom krvavom haosu zameo svaki trag, pa njihova imena nisu ovde ubeležena.
Ono što najviše rastužuje baš u bečejskom slučaju je to da je jedna grupa fašizoidnih, mađarskih okupacionih gradskih funkcionera našeg grada upravo insistirala da se izvrši masakr nad njihovim sugrađanima, pre svega srpske i jevrejske nacionalnosti, u danima kada je krvava, široka racija u Južnoj Bačkoj već bila praktično obustavljena. Trebalo je valjda, generalno govoreći, pokvariti ranije uglavnom dobre međunacionalne odnose baš u ovom gradu gde u to vreme gotovo da nije bilo Srbina koji nije govorio i mađarski jezik, niti Mađara koji nije govorio i na srpskom.
A taj famozni lokalni `legitimacioni odbor` koji je u zgradi opštine, bez suda i ispitivanja bilo kakve krivice, odlučivao o smrti ili životu ljudi sa kojima su se njegovi članovi godinama sretali na ulicama, na pijaci i po trgovinama i kafanama Bečeja, sačinjavali su takozvani `školovani ljudi`, beležnici, pravnici, trgovci, činovnici. To samo govori koliko je svaki nacizam opasan i krvoločan, da ne pripada samo primitivnim slojevima i da je od svakog nacionalizma zločinački fašizam tek na jedan korak. To se po pravilu dešava kada neki ljudi svoje frustracije ili beznačajnost leče, uveličavaju i ukrašavaju sjajem i veličinom nacije za koju se izjašnjavaju.
Pri tome hoću da naglasim da fašizam ni u jedan grad ne dolazi iznenada, samo na nekim tenkovima ili vozovima, kroz medijsku vest ili salonsku priču. On se uvlači među nas postepeno, godinama, ako blagovremeno ne ustanemo protiv svake pojave koja ga najavljuje i priziva, protiv svakog govora mržnje i netrpeljivosti prema drugima i drugačijima, prema onima koji govore drugim jezikom, slave drugu veru, imaju drugačije poglede i mišljenja.
Na kraju Vas molim da još jednom na ovom ledenom stratištu iz 1942. godine kažemo – neka je večit pomen žrtvama racije u Starom Bečeju i neka je slava i hvala njihovom stradanju. Valjda ćemo na tom sećanju nešto važno i mi danas razumeti.“
Parastos stradalima služili su sveštenici Srpske pravoslavne crkve u Bečeju, a molitve su govorili sveštenik Rimokatoličke crkve i glavni rabin.
Na spomen ploču vence su položili konzulka ambasade Izraela u Srbiji Šošana Bikler, sekretar ambasade Mađarske Kristian Sas, pomoćnik ministra za rad, boračka i socijalna pitanja Milan Popović, potpredsednik Skupštine Vojvodine Milivoj Vrebalov, predstavnici porodica stradalih, SUBNOR-a, lokalne samouprave i građani, a spušten je venac i u Tisu.
Pomen žrtvama racije završen je u Narodnoj biblioteci projekcijom amatersko-dokumentarnog filma „Nasleđe jevrejske zajednice u Bečeju“ u produkciji biblioteke.
U varošici na Tisi, gde sada, kao i onda, gotovo svi građani govore i srpski i mađarski jezik, fašisti su pokušali da ubiju najveću vrlinu ove sredine, toleranciju. Zagorka, Danila, Laura, Sava, Žigmond, Jožef… samo su neka od imena na hladnom spomeniku, u gradu koji nije ubijen.

S.T.