trg_fontane
U Bečeju 85 dece nije upisano u školu i 26 mališana je bilo žrtva nasilja, to su samo neki od šokantnih podataka u nedavno usvojenom izveštaju o realizaciji Lokalnog plana akcije za decu (LPA) u 2014. godini.
U LPA prvi prioritet i strateški cilj je smanjenje siromaštva dece i socijalna uključenost najmlađih, jer u nedostatku te dve stvari postoji velika verovatnoća da se životi dece neće odvijati na način koji se smatra normalnim i dobrim.
Naime, ako porodice – pomoć države i zajednice je neophodna u mnogim slučajevima – ne uspeju da obezbede najosnovnije što je potrebno detetu, a te stvari su, osim ljubavi i posvećenosti roditelja, i mogućnost da se dete nahrani, obuče, leči kada je bolestan, da mu se kupuju igračke, da mu se pruži prilika da istražuje svet oko sebe, i ako pri tome – u mnogim slučajevima istovremeno – ne postoji uključenost u predškolsku ustanovu, školu i u društvo uopšte, deca će teško izaći iz začaranog kruga u kom nema budućnosti. Još je teža i složenija stvar ako pričamo o deci sa smetnjama u razvoju i invaliditetom i o takozvanim marginalizovanim grupama.
A dece u Bečeju ima mnogo. Po podacima iz izveštaja o realizaciji Lokalnog plana akcije za decu opštine Bečej na teritoriji opštine živi 7.134 maloletnika. Oni su prema starosti podeljeni u četiri uzrasne grupe: od 0 do 4 godine starosti ih ima 1.707, od 5 do 9 godina 1.995, od 10 do 14 godina 2.080 i od 15 do 19 godina 2.283 – ako izuzmemo devetnaestogodišnjake, to je ukupno 7.134 maloletnika (podaci kojima raspolaže LPA su iz 2011. godine).
Socijalna pomoć
U toku 2014. godine, prilikom realizacije LPA, najviše pažnje posvećeno je uspostavljanju sistema kontinuiranog praćenja dece koja žive ispod linije siromaštva.
U izveštaju o realizaciji LPA u 2014. godini navodi se da je za identifikaciju siromašne i socijalno isključene dece (ažuriranje baze podataka) od početka implementacije LPA odgovorna institucija Centar za socijalni rad. Postignut je kontinuitet u praćenju stanja dece u opštini Bečej i uspostavljena je saradnja sa stručnjacima Centra prilikom planiranja i realizacije aktivnosti za materijalno ugroženu decu.
Pravo na novčanu socijalnu pomoć prema podacima iz 2014. godine ostvarilo je 4.765 osoba (1.015 porodica). Od tog broja je njih 1.733 staro od 0 do 17 godina, a 467 ima od 18 do 25 godina.
Što se tiče težnje za poboljšavanjem mera socijalne zaštite usmerenih na ublažavanje posledica siromaštva dece, za to su predviđena novčana davanja (dečji dodatak, novčana socijalna pomoć i jednokratna novčana pomoć). Za realizovanje mera socijalne zaštite zadužene su odgovarajuće službe lokalne samouprave i Centar za socijalni rad. U toku 2014. godine u Centru za decu i mlade redovno su obaveštavani roditelji o uslovima za dobijanje novčanih davanja, a pravnu pomoć u vezi prikupljanja dokumentacije pružile su im nadležne institucije, piše u izveštaju o realizaciji LPA. Konstatovano je da su siromaštvu najviše izložene porodice sa više dece, porodice sa decom sa smetnjama u razvoju i samohrani roditelji. Domaćinstva sa troje i više male dece imaju indeks siromaštva čak pet puta veći od prosečnog.
U LPA se navodi da je potrebno unaprediti mere obrazovne politike usmerene na poboljšanje uslova za razvoj i obrazovanje siromašne i isključene dece. Obrazovanje i stručno osposobljavanje dece i mladih iz siromašnih i marginalizovanih grupa direktno je u vezi sa smanjenjem siromaštva i ključno je rešenje za izlazak iz siromaštva koje se generacijski prenosi.
Nekoliko grupa mera relevantnih za obrazovanje dece iz osetljivih grupa, gde spadaju i deca iz materijalno ugroženih porodica, su: politika obaveznog predškolskog vaspitanja i obrazovanja (godinu dana pre polaska u osnovnu školu u našoj opštini je realizovana sem pojedinačnih slučajeva, kada se timski radi sa roditeljima kako bi se rešili problemi oko upisa i redovnog pohađanja pripremnog programa koji je besplatan za socijalno ugroženu decu); učenicima od 1. do 4. razreda obezbeđeni su udžbenici od Ministarstva prosvete, a za učenike od 5. do 8. razreda koji su se javili u Centar za decu i mlade, obezbeđeni su udžbenici i školski pribor koji je sakupljen tokom akcije „Deca – deci“, a školski pribor je kupljen i sredstvima prikupljenim prodajom slika na šestoj aukciji slika Grupe slikara amatera „ Duga“ iz Bečeja; imajući u vidu da je više od 300 romske dece obuhvaćeno predškolskim, osnovnoškolskim i srednjoškolskim obrazovanjem od novembra 2014. godine, LPA je započeo projekat „Pruži mi ruku – budi mi drug da zajedno nađemo put “ (u toku rada koji je trajao četiri meseca realizatori projekta susretali su se sa mnogobrojnim pedagoškim, psihološkim i socijalnim problemima; sociopedagoška podrška i u 2015. godini jedan je od prioriteta).
Školu ne pohađa 85 dece
U opštini Bečej u 2014. godini 85 dece nije pohađalo školu. Broj dece od 6 do 14 godina starosti koja su u 2014. godini pohađali predškolsku nastavu je 154, a u osnovnu školu išlo je 701.
Od 15 do 17 godina starosti osnovnu školu je pohađalo 154 dece, srednju 297, a 154 nije išlo u školu.
Te 2014. godine pojavio se i problem uškolovanja dece iz readmisije, tj. dece iz porodica koji nisu ostvarili pravo na azil u državama Zapadne Evrope. U našoj opštini evidentirano je 40 dece. Zbog nepotpune dokumentacije o školovanju i višestrukog prekida procesa obrazovanja kao i jezičkih barijera, stručni timovi škola imaju poteškoća u rešavanju ovog problema.
Jedan od strateških ciljeva LPA je i povećanje obuhvata dece kvalitetnim predškolskim vaspitanjem i obrazovanjem.
Podaci o ukupnom broju dece rođene u bečejskoj opštini jaslenog i predškolskog uzrasta dati su na osnovu evidencije dece u Dečjem dispanzeru i poslednji put su ažurirani 1. septembra 2013. godine. Na teritoriji opštine tada je bilo 675 mališana do 3 godine starosti, 1.071 njih od 3 do 5,5 godina starosti i 383 od 5,5 godina starosti do polaska u školu.
Ukupan broj dece navedenih uzrasta je, prema podacima iz Dečjeg dispanzera, 2.129, što je za 15 dece manje nego prethodne godine. Od njih je 1.189 upisano u predškolsku ustanovu, a to je 55,85 %. Ovaj procenat upisane dece je, navodi se u izveštaju o realizaciji LPA, očekivan i realan, s obzirom na veliku nezaposlenost u opštini i činjenicu da roditelji koji su upisali decu u vrtić, u toku godine ih ispisuju, jer su u međuvremenu ostali bez posla i više ne mogu da plaćaju.
Po raspoloživim podacima dece do 3 godine starosti je bilo 675, u vrtić je upisano 127, što je 18,81 %. Od ukupno 1.454 deteta od 3 do 7 godina starosti, u vrtić je upisano 1.062, što je 73,04 %, a od 383 deteta uzrasta 5,5 godina do polaska u školu, u vrtić je upisano 343 što je 89,56%.
U izveštaju o implementaciji LPA se navode mere koje su realizovane za obuhvat sve dece pripremno-predškolskim programom. „Nakon uvida u spisak upisane dece i upoređivanja sa spiskom sve dece stasale za pripremno-predškolski program 1. septembra 2013. godine, ustanovljeno je da 17 dece nije na spisku upisanih. Svima su poslata obaveštenja za stasalost za pripremno-predškolski program. Za 8 dece smo dobili podatak da su se odselili, 3 deteta je upisano, a za ostale su poslate opomene o neophodnom pohađanju pripremnog-predškolskog programa“.
O uključenosti dece u osnovno obrazovanje iz takozvanih osetljivih grupa govore podaci iz izveštaja o realizaciji LPA u 2014. godini.
Ukupan broj učenika sa smetnjama u razvoju i invaliditetom je 53, broj učenika sa teškoćama u učenju je 169, a broj učenika iz socijalno-ekonomski nestimulativnih sredina je 168.
Deca sa invaliditetom i smetnjama u razvoju u najvećem broju pohađaju ŠOSO „Bratstvo“, njih 28, i OŠ „Petefi Šandor“, 15 mališana. U ostalim osnovnim školama đaka sa smetnjama u razvoju ili invaliditetom ima manje od petoro ili ih nema uopšte.
Takođe je najviše dece u školi „Bratstvo“ sa teškoćama u učenju, njih 67, slede škole „Petefi Šandor“ (53), „Šamu Mihalj“ u Bačkom Petrovom Selu (24), „Svetozar Marković“ u Bačkom Gradištu (14) i „Šamu Mihalj“ u Bečeju (11). U ostalim osnovnim školama ima manje od desetoro dece ili ih nema uopšte sa teškoćama u učenju.
Broj učenika iz socijalno-ekonomski nestimulativnih sredina je najveći u školi „Bratstvo“ (90), slede škole „Petefi Šandor“ (42), „Svetozar Marković“ iz Bačkog Gradišta (17), „Zdravko Gložanski“ i „Šamu Mihalj“ iz Bečeja (sa po 7) i „Sever Đurkić“ (5). U ostalim osnovnim školama, po izveštaju LPA iz 2014. godine, nema učenika iz socijalno-ekonomski nestimulativnih sredina.
O tome da li sva deca, naročito iz socijalno-ekonomski nestimulativnih sredina i sa teškoćama u učenju, zaista treba da pohađaju školu „Bratstvo“ ili bi neki od njih uz malo truda obrazovnih ustanova, roditelja i zajednice mogli da pohađaju tipične škole, zasad ne postoji istraživanje na teritoriji Bečeja.
Deca sa invaliditetom
O broju dece sa invaliditetom i smetnjama u razvoju u opštini Bečej ne postoji jedinstvena evidencija, piše u izveštaju o realizaciji LPA u 2014. godini. Međutim, tvrdi se da su od trenutka formiranja interresorne komisije krajem 2009. godine deca sa invaliditetom i smetnjama u razvoju izašla iz „senke“ i postala vidljiva za obrazovni sistem, a samim tim i za Opštinsku upravu. Od tada je veliki broj njih upisano u školu, u predškolsku ustanovu, ostvaruje pravo na besplatne logopedske tretmane, navodi se u izveštaju.
Podaci iz izveštaja kazuju da je u toku 2014. godine četvoro mališana ostvarilo pravo na naknadu za tuđu negu i pomoć, da je interresorna komisija obradila 117 deteta za ostvarivanje prava na dodatnu podršku u okviru obrazovnog sistema, da je kod dvoje dece konstatovano da ne mogu da se uključe u obrazovni sistem prema preostalim sposobnostima, ali za njih nije organizovana kućna nastava.
Deca sa smetnjama u razvoju sa teritorije opštine Bečej ostvaruju pravo na dodatak na tuđu negu i pomoć drugog lica koji se isplaćuje preko Ministarstva za rad, zapošljavanje i boračko-socijalna pitanja; krajem godine te porodice su preko Centra za socijalni rad Bečej ostvarile i pravo na ogrev, a deca su dobila novogodišnje paketiće.
Veliki je problem to što ne postoji mehanizam za rano i sistematsko, jedinstveno registrovanje podataka o deci sa smetnjama u razvoju, zbog čega nedostaju i pouzdani podaci o njihovom broju, uzrastu, težini smetnji, socijalnom položaju, piše u izveštaju o realizaciji LPA.
Pored toga, problem je i da u opštini postoji mali broj zaposlenog kadra za stručan rad sa decom sa smetnjama u razvoju (defektolozi, logopedi, psiholozi, specijalizovano edukovani medicinski radnici, personalni asistenti…), a većina ovog kadra je zaposlena u ŠOSO „Bratstvo“.
U Bečeju postoje arhitektonske barijere (u školama, kulturnim i sportskim ustanovama…) ali se one u hodu i po potrebi otklanjaju po mišljenju i predlogu interresorne komisije.
U Bečeju nisu istraživane stereotipije i predrasude prema osobama sa smetnjama u razvoju.
U izveštaju tima za inkluziju „dece sa posebnim potrebama“ (termin „deca sa posebnim potrebama“ više se ne koristi, umesto toga se koristi deca sa invaliditetom i deca sa smetnjama u razvoju; prim. nov.) navodi se da je 20. septembra 2013. godine dogovoren „plan rada za tekuću radnu godinu – da, kao i prethodnih godina, vaspitači koji u grupi imaju decu sa teškoćama, i psiholog izrade pedagoške profile i mere individualizacije, kao i da se nastavi uspešna saradnja sa IRK opštine Bečej“ (IRK je interresorna komisija; prim. nov.). U oktobru i u novembru je formiran spisak dece sa invaliditetom i smetnjama u razvoju u vrtiću, te su, kako se navodi u izveštaju, nakon posmatranja dece u toku septembra, primene skale procene razvojnog nivoa dece i konsultacija sa psihologom, formirani spiskovi dece kojoj je potrebna dodatna podrška (15 njih sa smetnjama i 13 sa teškoćama). Krajem novembra su izrađeni pedagoški profili i definisane mere individualizacije za 11 mališana, za 6 njih je postojala procena interresorne komisije i za njih je tada bilo u pripremi IOP, tvrdi se u izveštaju. Zatim se navodi da je u aprilu mesecu 2014. godine urađena revizija pedagoških profila i predloženih mera individualizacije, a to je urađeno i u junu mesecu.
Žrtve nasilja
Broj dece koja su u toku 2014. godine bila pod starateljstvom (podaci Centra za socijalni rad) je 63, od tog broja 12 su deca od nula do 5 godina starosti.
U izveštaju o realizaciji LPA piše da „zahvaljujući popularisanju hraniteljstva i vođenju lokalnih kampanja za različite oblike hraniteljstva u proteklim godinama došlo je do povećanja broja hraniteljskih porodica na teritoriji opštine Bečej; 2013. godine taj broj je iznosio 58, a sada podršku CSR-a ima 50 hraniteljskih porodica. Deca su smeštena u 41 hraniteljsku porodicu uključujući i srodničke hraniteljske porodice, dok 9 hraniteljskih porodica ima potvrdu o podobnosti za bavljenje hraniteljstvom i čeka na smeštaj dece“.
U cilju podizanja standarda porodično-pravne zaštite, aprila 2008. godine je donet Pravilnik o hraniteljstvu kojim se propisuju uslovi za zasnivanje hraniteljstva i smeštaja dece u drugu porodicu koji se odnose na oblike hraniteljstva.
Na smeštaju u ustanovama socijalne zaštite nalazi se petoro dece. Četvoro dece se nalazi u domovima za smeštaj dece i mladih, dok je jedna maloletna osoba u maloj domskoj zajednici. Broj usvojene dece sa teritorije opštine u 2014. godini bio je šest.
U toku 2014. godine, nakon što je utvrđen rizik od zanemarivanja i zlostavljanja dece, iz primarnih porodica je izmešteno 17 mališana i smešteno u hraniteljske porodice na teritoriji opštine. Najveći broj dece je izmešten pošto je roditelj lišen roditeljskog prava (12), zbog neadekvatnog roditeljskog staranja u vidu zanemarivanja, zlostavljanja ili zloupotrebe (4) i zato što je roditelj sprečen da vrši roditeljsku dužnost (1).
Sa roditeljima čija su deca izmeštena, u cilju jačanja roditeljske kompetencije (ukoliko je procena da imaju kapacitete) rađen je i još se radi korektivni nadzor i savetodavni rad, a prema roditeljima koji nisu adekvatni u svom roditeljstvu pokrenuti su postupci za lišavanje roditeljskog prava, kao i krivični postupak za zanemarivanje i zapuštanje dece.
Da bi se nasilje u zajednici na adekvatan način i na vreme prepoznalo i pravovremeno reagovalo, neophodno je, pored dobre volje, posedovanje odgovarajućih stručnih znanja u radu sa žrtvama, kao i sveobuhvatna saradnja svih službi i institucija zajednice koje imaju isti cilj, piše u izveštaju o realizaciji LPA.
U Bečeju je u novembru 2013. godine potpisan sporazum o postupanju i saradnji institucija u slučajevima nasilja nad ženama u porodici i u partnerskim odnosima na teritoriji opštine Bečej.
U Bečeju i bližoj okolini i dalje ne postoje programi poput „Svratišta“, „Sigurne kuće“ ili „Kuća na pola puta“, kao ni prihvatne stanice, a to onemogućuje adekvatno zbrinjavanje dece, žrtve nasilja i zlostavljanja. Deca žrtve nasilja se smeštaju u srodničke ili hraniteljske porodice. I dalje je veoma aktuelan problem zbrinjavanje majke deteta koje su takođe često žvrtve nasilja.
U 2014. godini CSR Bečej je dobio 58 prijava nasilja u porodici. Te prijave su se odnosile na 11 odraslih osoba i 44 deteta. Kao žrtve nasilja evidentirano je 6 odraslih osoba (sve su žene) i 26 dece (13 dečaka i 13 devojčica).
Šestoro dece je izmešteno iz primarne porodice zbog zanemarivanja roditelja i smeštena su u hraniteljske porodice; za 12 mališana se sprovodi ili je sproveden korektivni nadzor nad obavljanjem roditeljskog prava njihovih roditelja; protiv roditelja jednog deteta je podneta krivična prijava; dvoje dece je odlazilo na savetovanje kod psihologa u drugu instituciju (koji radi sa žrtvama seksualnog zlostavljanja); dvoje dece je prešlo da živi kod srodnika (pod privremenim su starateljstvom); dvoje dece je povereno drugom roditelju (koji do tada nije imao roditeljsko pravo nad njima); taj roditelj je procenjen da može na adekvatan način da brine o deci i da im pruži bezbedne uslove za život; u slučaju dva deteta je rađen preventivni nadzor nad roditeljima, a roditelj jednog deteta je lišen roditeljskog prava u potpunosti (to dete je smešteno u srodničku hraniteljsku porodicu).
Sve porodice se prate, obavljaju se razgovori sa njima, izlazi se na teren itd.
U Centru za socijalni rad postoji interni tim za zaštitu od nasilja koji se bavi problematikom nasilja, kompletnijom i potpunijom zaštitom ove kategorije građana, u saradnji sa drugim institucijama lokalne samouprave.
Od 2014. godine Bečej ponovo ima Osnovni sud, kao i Osnovno javno tužilaštvo, ali se predmeti nasilja rade u Višem sudu u Zrenjaninu (ili u Novom Sadu ako su prijave za nasilje podnete pre 2014. godine). Rešavanje tih postupaka je i dalje veoma sporo.
Borba protiv siromaštva
Radna grupa LPA u izveštaju o realizaciji LPA u 2014. godini dala je nekoliko preporuka za poboljšanje života dece.
Radna grupa smatra da borba protiv siromaštva dece mora da bude najvažniji prioritet Vlade Srbije i lokalnih samouprava zato što siromaštvo vodi ka kršenju dečjih prava i može da ima doživotne posledice. Zbog toga i dalje posebnu pažnju treba posvetiti deci iz materijalno ugroženih porodica i deci sa smetnjama u razvoju. Politika prema deci treba da bude inkluzivnija, a vlasti na lokalnom i centralnom nivou, kao i oni koji pružaju usluge, moraju da preuzmu odgovornost za uključivanje sve dece u korišćenje kvalitetnih usluga. Rani razvoj deteta i obrazovanje su posebno značajni za prekidanje začaranog kruga siromaštva i socijalne isključenosti. U tom kontekstu je urgentna mera uključivanje svakog deteta u vaspitno-obrazovne ustanove kao i kontinuirano praćenje njihovog školovanja. Nedopustivo je da na teritoriji opštine Bečej još uvek ima velik broj (u 2014 godini 85 dece) koji ne pohađaju osnovnu školu.
„U skladu sa važećom zakonskom regulativom svako dete ima pravo na kvalitetno obrazovanje. Lokalna zajednica je u obavezi da to omogući svakom detetu. I ako srednje obrazovanje nije zako-
nom obavezno, lokalna zajednica treba da pruži mogućnost svakom detetu da stekne srednje obrazovanje“, piše u pre-porukama.
Konstatuje se i da opština nema dnevne boravke ili inovativne programe predaha za decu sa smetnjama u razvoju, uprkos činjenici da ih na njihovo otvaranje obavezuje zakonska regulativa. Razvoj ovakve vrste usluga, koje pružaju podršku porodici je jedan od važnijih prioriteta u primeni LPA u toku narednih godina.
LPA tim preporučuje da se borba protiv siromaštva vodi na dva paralelna fronta, na opštem, radi unapređenja položaja dece u skladu sa Konvencijom o pravima deteta, i na specifičnom, da bi se ostvarila inkluzija dece koja žive u siromaštvu, u udaljenim i izolovanim naseljima, te dece koja su pripadnici etničkih manjina.
Za inkluziju isključene, izbegle, raseljene, romske ili siromašne dece, dece u izolovanim naseljima, dece sa smetnjama u razvoju neophodno je da se identifikuju uzroci isključenosti i da se uspostave mehanizmi inkluzije. Rani razvoj deteta i obrazovanje su posebno značajni za prekidanje začaranog kruga siromaštva i socijalne isključenosti. U tom kontekstu dobar primer urgentne kratkoročne mere je potpuni obuhvat dece predškolskim obrazovanjem.
Na osnovu izveštaja Zaštitnika građana tačan broj dece koja prosjače nije moguće ni pretpostaviti, s obzirom na specifičnost ove pojave i činjenice da ne postoji evidencija i jedinstvena metodologija evidentiranja pojave, niti je ujednačen stav stručnjaka o tome šta je dečje prosjačenje. Postojeći pravni okvir, koji u jednom delu decu koja prosjače prepoznaje kao žrtve eksploatacije, zlostavljanja, zanemarivanja, tu istu decu sa druge strane kriminalizuje i izlaže sistemu represivnih mera. Zato je od velikog značaja preporuka Zaštitnika građana da Narodna skupština uvrsti u dnevni red razmatranje predloga Zakona o pravima deteta, jer se ovim zakonom uvodi pojam deteta žrtve i uređuje se njegov pravni položaj. Sistematski pristup životu i radu dece na ulici, uključujući i dečje prosjačenje, uslov je da se ova grupa dece zaštiti i da im se obezbedi ostvarivanje njihovih prava, navodi se, između ostalog u preporukama radne grupe LPA.
Visoka stopa siroamaštva među decom
Strategija za smanjenje siromaštva, usvojena 2003. godine, ukazala je na zabrinjavajuće visoku stopu siromaštva među decom. Anketa o životnom standardu iz 2007. godine ukazuje na iznadprosečan indeks siromaštva kod dece između 6 i 14 godina, koji iznosi 9,5%, kao i kod dece do 5 godina starosti, koji iznosi 8,7%
Za planove za decu zanemarljivi deo budžeta
U izveštaju o implementaciji Lokalnog plana akcije za decu u 2014. godini koji je napisala radna grupa za izradu Lokalnog plana akcije za decu u junu 2015. godine, a koji je usvojen u septembru, konstatuje se da deca pripadaju najugroženijem stanovništvu na tranzicionom putu Srbije ka tržišnoj ekonomiji. Među njima najviše su pogođena najsiromašnija deca, kao i deca sa smetnjama u razvoju, zatim deca iz specifičnih manjinskih grupa stanovništva i deca iz ruralnih oblasti. U izveštaju se navodi da su usluge namenjene deci i porodici većinom centralizovane, te da upravo zbog toga postoji potreba da se lokalni resursi i kapaciteti mobilišu i izgrade održive politike i delotvorne službe na nivou opština.
Podsetimo da su osnovni izvori finansiranja primene lokalnih planova akcije za decu (LPA) u gradovima i opšti-
nama, lokalni budžeti, međutim, izdvajanja su svega od 0,1 do 0,3% budžetskih rashoda. Većina opština pru-
ža finansijsku podršku za primenu LPA, ali ova sredstva nisu dovoljna za finansira-
nje svih prioritetnih aktivnosti, što može negativno da se odrazi na održivost rezultata LPA.
Uvođenje konkretne bu-džetske linije u lokalne budžete od suštinskog je značaja za institucionalizaciju LPA.
Redakcija Bečejskog mozaika
