trg_fontane
Osamdesetak godina posle objavljivanja pionirskih dela feminističkog pokreta iz pera Engleskinje Meri Vulstonkraft i Francuskinje Olimp de Guž, kada su se za to stekli društveni preduslovi, javljaju se i inicijalni feministički zahtevi i proglasi na ovim prostorima.
Prva srpska feministkinja je Draga Dejanović koja je poslednjih sedam godina svog kratkog, tridesetjednogodišnjeg života provela u Starom Bečeju kao učiteljica. Imajući u vidu i činjenicu da je u Starom Bečeju rođena Julka Hlapec Đorđević (1882-1969), prva žena doktor filozofije u Austro-Ugarskoj i takođe značajno ime ovdašnjeg feminizma, a o kojoj smo u Mozaiku pisali pre nešto više od jedne godine, nameće se zaključak da grad Bečej, posredno i neposredno, ima nezanemarljive veze sa buđenjem svesti o pravima žena na ovim prostorima.
Draga (Dimitrijević) Dejanović rođena je 18. avgusta 1840. godine u Staroj Kanjiži u imućnoj i uglednoj advokatskoj porodici. Školovala se u institutu Vinčikov u Temišvaru, ali usled teškog oboljenja očiju u trinaestoj godini biva prinuđena da se vrati roditeljskoj kući. Potom se seli u Stari Bečej gde se 1861. udaje za učitelja Mihajla Dejanovića. Prkosne prirode, energična i poletna, posle nekoliko meseci napušta muža kome je „po svemu suprotna” i vraća se roditeljima. Odlazi potom u Peštu kod rođaka Steve V. Popovića koji je bio direktor Tekelijanuma. Tu upoznaje osnivače Ujedinjene omladine srpske i priključuje se radu te organizacije kojoj je cilj bio prosvećivanje Srba kroz kulturu i obrazovanje. Izdavali su list „Mlada Srbadija” i bili prvi koji su uopšte i pokrenuli pitanje emancipacije žena. Nakon toga odlučuje da se priključi glumačkom ansamblu Srpskog narodnog pozorišta u Novom Sadu, ali ubrzo odlazi u Beograd u Narodno pozorište. Međutim, koliko je kao pesnikinja bila rado čitana i lepo prihvaćena, kao glumica je bila nezapažena. Otud se opredeljuje za prosvetnu struku i dobija dozvolu da polaže učiteljski ispit. Godine 1865. vraća se u Stari Bečej i miri s mužem. To je period tihog i mirnog života, ali materijalno vrlo oskudnog. Prvo njeno dete, Dejan, umrlo je 1867, a 26. juna 1871, pri porođaju, umire i ona. Sahranjena je u Starom Bečeju.
U „Zastavi” i drugim časopisima Draga Dejanović je objavljivala polemičke članke, pretresala pitanja o izborima, uređenju srpskih škola, a naročito se zalagala za žensko obrazovanje i prava žena zbog čega se s pravom naziva prvom srpskom feministkinjom. Njene „Dve tri reči Srpkinjama” i misli „O emancipaciji Srpkinja”, te pokliči „Srpskim majkama” i „Mladoj Srbadiji” smatraju se važnijim delima srpskog feminizma. U javnim predavanjima savremenicima je poručivala da je neophodno opismenjavati žensku decu, pozivala je majke da istraju u ideji da njihove kćeri budu ako ne obrazovane, ono bar vaspitane na drugačiji način od njih samih, da imaju svoje stavove i ideje, i da same odlučuju o svojoj sudbini. U „Danici” objavljuje članak „Zla sreća devojačka” u kome traži za žene „pravo za privređivanje”, ali i prve pesme. Rodonačelnica ovdašnjeg feminizma istovremeno je i zapažena pesnikinja srpskog romantizma. „Spisi Drage Dejanović”, zbirka kratkih lirskih pesmama punih rodoljubivog zanosa, objavljeni su u Novom Sadu 1869.
Svojim kratkim životom, punim samostalnih odluka, uvela je u Srbiju „novi tip moderne žene”.
I pored sveg njihovog kulturno-istorijskog značaja, danas u Bečeju nema niti jednog vidljivog obeležja posvećenog Julki Hlapec Đorđević i Dragi Dejanović, niti se one spominju u brojnim monografijama o gradu.
Ivan Kovač
Položaj žena u Srbiji u 19. veku
„Pravni položaj žena bio je uređen građanskim zakonikom. Tačke koje su se odnosile na položaj žena bio je na snazi, nepromenjen, ravno sto godina. Dakle, on je usvojen 1844, što je relativno rano za Evropu, ali su te tačke ostale nepromenjene do 1945. godine kada ih je izmenila nova socijalistička vlast. Tu je najzanimljiviji položaj udatih žena, koje se nalaze u grupi maloletnih lica. Sve drugo proističe iz ovog člana. To je značilo da žene ne mogu biti svedoci za utvrđivanje testamenta, ne mogu biti staratelji, ne mogu da prime poklon bez odobrenja muža, kao ni da se školuju i da rade bez muževljeve saglasnosti. Nasledno pravo takođe proizlazi iz ovog maloletničkog položaja žena, jer kaže da žena može da nasledi muža samo ako ne postoji niko drugi sa muževljeve strane do dvanaestog naslednog reda. Što se tiče radnog prava, u svih ovih sto godina postojala je jedna začkoljica koja kaže da mesto činovnika ili ministarski ukaz, kako se to zvanično zvalo, mogu da dobiju samo oni koji su služili vojsku. Drugim rečima, žene su automatski bile izbačene iz te kategorije, što je opet dalje značilo da žene nisu mogle ministrovim ukazom biti postavljene na mesta državnih činovnika, dakle mesto lekara, profesora, nastavnika u višim razredima, inženjera i arhitekte”, rekla je Dubravka Stojanović povodom izlaska iz štampe svoje knjige „Iza zavese” u kojoj između ostalog istražuje položaj žena u Srbiji u 19. veku.
„U Srbiji su recimo 1900. godine na hiljadu muškaraca dolazile samo 752 žene. Lekari su neprekidno upozoravali da je dužnost države da se bavi tim alarmantnim stanjem, jer ta stvar zapravo proističe iz uslova života. I to na prvom mestu iz uslova u kojima se dešavaju porođaji. Muškarci su prosečno živeli 50,93 godine, a žene 40,6 godina. Najstrašniji podatak je dužina života razvedenih žena, one su prosečno živele 35 godina. Najčešće su to bile samohrane majke koje su, dakle, morale i da rade i da izdržavaju decu i sve je bilo na njima, i na njihov život dalje od 35. godine nije moglo da se računa”, konstatovala je Stojanović.
